ध्यानाबद्दलचे गैरसमज

आजच्या आधुनिक जीवनात प्रत्येकजण नोकरीसह विविध दैनंदिन कामात इतका व्यस्त असतो की त्याला स्व:ताकडे पाहण्यासही वेळ नसतो. या दैनंदिन जीवनात अशा धकाधकीमुळे आपल्या आरोग्याचेही मग तीनतेरा वाजतात. आजच्या  या धावपळीच्या युगात ध्यानाचा समावेश प्रत्येकाने जीवनात करणे ही आज खरी गरज आहे. पण त्याकडे दुर्लक्ष करण्याचाच अनेकांचा प्रयत्न असतो किंवा ध्यानाचे नेमके महत्त्व माहिती नसल्याने त्याकडे दुर्लक्ष झाल्याचे दिसून आले आहे.

आजच्या काळात आणि युगात प्रत्येकाने ध्यान हा शब्द ऐकला आहे. तथापि, वाढत्या जागरुकतेसह, या संकल्पनेबद्दल प्रचलित असलेले अनेक गैरसमज आहेत -विशेषत: नवशिक्यांमध्ये किंवा ज्यांनी याबद्दल फक्त ऐकले आहे किंवा वाचले आहे. काही सामान्य गैरसमजांमध्ये ध्यान करणे खूप अवघड आहे, ध्यान करणे अवैज्ञानिक आहे, ते फक्त वृद्ध लोकांसाठी आहे, ते माझे करिअर आणि कामासाठी माझे लक्ष विचलित करेल आणि मला बऱ्याच गोष्टींचा त्याग करावा लागेल अशा कल्पनांचा गैरसमजांमध्ये समावेश होतो. यापैकी बहुतेक गोष्टी किंवा वस्तुस्थितीशिवाय केवळ पूर्वकल्पित कल्पना आहेत. मागील लेखात आपण ध्यान म्हणजे नेमके काय यावर चर्चा केली होती? या लेखात आम्ही ध्यानाविषयीच्या काही सामान्य समजांना संबोधित करण्याचा प्रयत्न करतो.

ध्यानाबद्दल पहिला गैरसमज- ध्यान करणे अवघड आहे: लोक ध्यानाचा सराव न करण्याचे सर्वात सामान्य कारणांपैकी एक म्हणजे त्यांना कोणताही विचार न करता दीर्घकाळ लक्ष केंद्रित करणे खूप कठीण जाते. येथे मुद्दा असा आहे की ध्यान करणे कठीण नाही, परंतु लोकांना असे वाटते की ध्यान कसे असावे!

ध्यान म्हणजे केवळ एका विचारावर लक्ष केंद्रित करणे नव्हे. मन रोज हजारो विचार सतत निर्माण करत असते. आम्हाला यापैकी बहुतेक विचारांची जाणीव नाही, कारण आजच्या वेगवान जीवनशैलीत, आम्ही सतत एका किंवा दुसऱ्या क्रियाकलापात गुंतलेला असतो आणि कॉर्पोरेट जगामध्ये मल्टीटास्किंग सामान्य होत आहे.

तथापि, जेव्हा आपण डोळे मिटून शांतपणे बसतो आणि बाहेरील जगावरून आपले लक्ष काढून घेतो, तेव्हा आपल्या मनात काय आहे-आपल्या मनाच्या कोपऱ्यात हजारो आणि हजारो विचार लपलेले आहेत, याची जाणीव होणे स्वाभाविक आहे. जर आपण एकही विचार न करण्याच्या कल्पनेने ध्यान केले तर आपण आपल्या मनात चालू असलेल्या विचारांचा प्रतिकार करण्यास बांधील आहोत. बहुतेक लोक ध्यान तंत्राचा अवलंब करण्याऐवजी या विचारांशी लढण्यात व्यस्त असतात. अर्थात हे अवघड असेल आणि अपेक्षित परिणाम देणार नाही. भांडणे थांबवा आणि ध्यानाचा आनंद घ्या!

ध्यानाबद्दलचा दुसरा गैरसमज- ध्यानामुळे माझे करिअर/कामापासून लक्ष विचलित होईल: आणखी एक गैरसमज असा आहे की ध्यान करताना अनुभवलेल्या आनंद आणि शांतीमुळे एखादी व्यक्ती भौतिक जीवनापासून अलिप्त किंवा प्रतिकूल बनू शकते. ती त्यांच्या कामापासून विचलित होऊ शकते.

ध्यान विचलन दूर करते, उलट नाही! हे आपल्याला आपल्या भूतकाळातील अपयश आणि भविष्याबद्दलच्या चिंतेपासून वर येण्यास आणि हातातील कामावर लक्ष केंद्रित करण्यास सक्षम करते. वास्तविक जगापासून पळून जाणे आणि उष्णतारोधक वातावरणात राहणे हा हेतू नाही. डोंगराच्या माथ्यावर बसून कोणीही शांत राहू शकतो. संकटाच्या काळातही शांत आणि केंद्रित राहण्याची कल्पना आहे. व्यवसाय, विज्ञान, कला, संगीत, क्रीडा आणि जीवनाच्या इतर क्षेत्रातील काही सर्वात यशस्वी लोक नियमित ध्यान अभ्यासक आहेत.

ध्यानाबद्दलचा तिसरा गैरसमज- ध्यान हे त्याग करणाऱ्या किंवा मंदगती जीवन असलेल्या वृद्ध लोकांसाठी आहे: असे मानले जाते की ध्यान म्हणजे फक्त शांत बसणे आणि काहीही न करणे. सत्यापासून पुढे काहीही असू शकत नाही! कामगिरी आणि उत्पादकता सातत्याने वाढवण्यासाठी ध्यान केल्याचे दिसून आले आहे. किंबहुना, सर्वात व्यस्त काळात हे अधिक महत्त्वाचे असते, कारण तेव्हाच आपल्याला अतिरिक्त बूस्टची सर्वाधिक आवश्यकता असते. व्यस्त जीवनशैली आणि धकाधकीच्या नोकऱ्यांमुळे तरुणांना याचा सर्वाधिक फायदा होतो!

ध्यानाबद्दल चौथा गैरसमज-ध्यान हे अवैज्ञानिक आहे: बरेच लोक ध्यानाला अवैज्ञानिक मानतात कारण अमूर्त आणि अमूर्त काहीतरी वापरून कोणते परिवर्तन घडते ते मोजणे कठीण आहे. तथापि, आधुनिक संशोधनाने आरोग्य, मेंदूची क्रिया, जीवनाची गुणवत्ता आणि कार्यक्षमतेवर ध्यान करण्याचे प्रचंड फायदे दर्शविले आहेत. अनेक वैद्यकीय व्यवसायी आणि शास्त्रज्ञांनी त्यांच्या दिनचर्येचा भाग म्हणून ध्यान स्वीकारण्यास सुरुवात केली आहे.

ध्यानाबद्दलचा पाचवा गैरसमज- तुम्हाला ‘सामग्री’ सोडून द्यावी लागेल: बरेच लोक बाहेर पडण्यास आणि ध्यान करण्यास घाबरतात कारण त्यांना वाटते की त्यांना आपल्या प्रिय असलेल्या बऱ्याच गोष्टींचा त्याग करावा लागेल. ही मिथक काही प्रमाणात वास्तवावर आधारित आहे. ध्यान केल्याने व्यक्ती वस्तू सोडून देतो.

ध्यान केल्यानंतर आपण ज्या गोष्टींचा त्याग करतो त्यामध्ये पुढील गोष्टींचा समावेश आहे (परंतु ते इतकेच मर्यादित नाही) आपण वेडसरपणे गरज, चिंता सोडून द्याल, तुम्ही नेहमीच तणावग्रस्त राहण्याची वचनबद्धता सोडून द्याल. तुम्ही दु:खी होण्याचे निमित्त सोडून द्याल. तुम्ही परिष्कृत नसलेल्या भावनांचा त्याग कराल (जसे की क्रोध, चिडचिड आणि चिंता) तुम्ही भीती, शंका आणि कमी आत्मसन्मान सोडाल तुम्ही शून्यता सोडून द्याल. शेवटी, आपण सामग्री सोडून द्याल हे खरे आहे. ते तुमचे जीवन सुधारेल. हे तुम्हाला एक चांगली व्यक्ती बनण्यास मदत करेल. त्याग करायच्या गोष्टी तुमच्या आयुष्यात ठेवण्यालायक आहेत की नाही याबद्दल निवड करणे हे शेवटी आहे.

ध्यानाला एक संधी द्या

साध्या पण शक्तिशाली ध्यान तंत्रांपैकी एक म्हणजे मेडिटेशन ऑन ट्विन हार्ट्स. हे लहान 21-मिनिटांचे मार्गदर्शित ध्यान, अनुसरण करण्यास सोप्या चरणांसह, आधुनिक जीवनशैलीसाठी पूर्णपणे अनुकूल आहे. नियमित अभ्यासकांनी विविध सकारात्मक बदलांची नोंद केली असून यात आंतरिक शांतीची भावना, अधिक उत्पादनक्षमता, चांगले आरोग्य आणि सुसंवादी संबंध यांचा उल्लेख करता येईल.

-आज्ञा कोयंडे