अशोक सराफ: ‘मामा’ ते ‘पद्मश्री’

अशोक सराफ... हे केवळ एक नाव नाही, तर एका अशा विलक्षण रसायनशाळेचं नाव आहे, जे मराठी चित्ररसिकांच्या थेट मनात आणि मेंदूत पक्कं घर करून बसलं आहे. दु:ख असो वा नैराश्य, ‘मामा’ त्यांच्या सहज अभिनयाने हळुवार फुंकर घालतात आणि चेहऱ्यावर हास्य फुलवतात. आज त्यांचा वाढदिवस. आपण त्यांना बहुतेकवेळा विनोदी अभिनेता म्हणून लक्षात ठेवतो, पण अशोक सराफ हे एक परिपूर्ण, अष्टपैलू कलाकार आहेत. त्यांनी गंभीर भूमिका साकारल्या, नकारात्मक छटा असलेल्या व्यक्तिरेखा जिवंत केल्या आणि प्रत्येक भूमिकेत आपला खास ठसा उमटवला. माणूस म्हणून तेवढेच मोठे! कोणताही वाद नाही, कुटुंबाला प्राधान्य देणारे आणि म्हणूनच ते आहेत सगळ्यांचे लाडके ‘मामा’. प्रत्येक मराठी माणसाला ते आपले वाटतात. नाटक, चित्रपट, मालिका अशा माध्यमांमध्ये त्यांनी आपल्या अभिनयाची पताका फडकवत अव्वल स्थान पटकावले.

4 जून 1947 रोजी मुंबईतील ग्रँट रोडच्या चिखलवाडीत एका सामान्य मराठी कुटुंबात अशोक सराफ यांचा जन्म झाला. त्यांचे बालपण याच मातीत रुजले. गोखले एज्युकेशन सोसायटीच्या डी. जी. टी. शाळेत त्यांनी शिक्षणाचे धडे गिरवले. एका मध्यमवर्गीय कुटुंबातील मुलाप्रमाणे त्यांनी आपल्या पालकांच्या इच्छेचा मान राखत स्टेट बँक ऑफ इंडियामध्ये नोकरी स्वीकारली. पण म्हणतात ना, ‘कला कधी लपत नाही’. याच नोकरीच्या काळात त्यांच्यातील अभिनेत्याची चमक दिसू लागली. त्यांचे मामा, श्री. नेवरेकर यांनी त्यांच्यातील अभिनय गुणांना ओळखले आणि त्यांना संधीचं बाळकडू देत या क्षेत्रासाठी तयार केले.

1969 साली ‘जानकी’ नावाच्या चित्रपटातून एक अनोखा कलाकार मराठी चित्रपटसृष्टीला भेटला. आपल्या पहिल्याच चित्रपटातून त्यांनी अभिनयाची अशी चुणूक दाखवली की, 1980 पासून निर्मात्यांना त्यांना प्रमुख भूमिका देण्यासाठी आग्रह धरावा लागला. आणि मग काय! 10-12 मराठी नाटके, 250 हून अधिक मराठी चित्रपट आणि 100 पेक्षा जास्त हिंदी चित्रपटांमध्ये नायक, सहकलाकार, खलनायक अशा विविध भूमिका साकारत हा अवलिया नट मराठी चित्रपटसृष्टीचा आधारस्तंभ बनला. विनोदी भूमिका साकारणारे हे जादूगार गंभीर आणि नकारात्मक भूमिकांमधूनही प्रेक्षकांच्या मनात घर करून जातात.

अशोक सराफ यांच्या शिरपेचात मानाचे तुरे खोवले गेले आहेत. 11 महाराष्ट्र राज्य पुरस्कार, 4 फिल्मफेअर पुरस्कार, ‘व्ही. शांताराम जीवनगौरव पुरस्कार’, ‘संगीत नाटक अकादमी पुरस्कार’ आणि 2023 मध्ये महाराष्ट्र शासनाने दिलेला सर्वोच्च नागरी पुरस्कार ‘महाराष्ट्र भूषण’ यांचा समावेश आहे. आणि आता, 2025 मध्ये ‘पद्मश्री’ देऊन त्यांच्या कार्याचा राष्ट्रीय स्तरावर गौरव करण्यात आला आहे. हे सर्व पुरस्कार त्यांच्या प्रदीर्घ आणि यशस्वी कारकिर्दीची साक्ष देतात.

अशोक सराफ कितीही मोठे झाले, तरी त्यांचे पाय नेहमी जमिनीवर राहिले. कोल्हापूरमधील आपले सहकारी असोत किंवा सेटवरील स्पॉटबॉय, ते सगळ्यांचे ‘मामा’ बनले. आणि हे ‘माये’चे नाव त्यांच्या इतर कोणत्याही उपाधीपेक्षा अधिक ठळक झाले. अशोक सम्राट, महानायक, मराठी चित्रपटांचे मानबिंदू अशा अनेक नावांनी ते ओळखले जातात, पण मामा या हाकेत एक वेगळीच आपुलकी आणि प्रेम आहे. अशोक सराफ हे नाव घेतलं की, सर्वात आधी आठवतो तो ‘लक्ष्या’. त्यांच्या विनोदी भूमिकांनी पिढ्यानपिढ्यांच्या चेहऱ्यावर हास्य फुलवलं आहे. पण त्यांच्या गंभीर भूमिकांमधील सहजता आणि नकारात्मक भूमिकांमधील प्रभावीपणा विसरून चालणार नाही. ‘एक डाव भुताचा’ मधील त्यांची भूमिका आजही प्रेक्षकांच्या मनात घर करून राहिली आहे. त्यांनी ‘करण अर्जुन’ आणि ‘येस बॉस’ सारख्या हिंदी चित्रपटांमधूनही आपल्या अभिनयाची छाप सोडली.

अशोक सराफ यांचे मामा गोपीनाथ सावकार, हे मराठी चित्रपटसृष्टीतील एक आदरणीय निर्माते आणि दिग्दर्शक होते. त्यांच्याकडूनच अशोक मामांना कलेचा वारसा मिळाला, यात शंका नाही. त्यांचा अभिनय, त्यांची साधी राहणी आणि माणसांना जोडण्याची त्यांची कला यांमुळे ते नेहमीच आमच्या मनात घर करून राहतील.

धनंजय माने इथेच राहतात,

पत्ता : माझे आणि प्रत्येक मराठी माणसाचे हृदय.

रमाकांत स. पावसकर, कणकवली