अमेरिकेला मंदीचा सामना करावा लागतोय

ऐतिहासिकदृष्ट्या मंदी येऊ शकते याचे दोन संकेतक सूचित करतात. पहिला म्हणजे सहम नियम. बेरोजगारीच्या दरातील वाढ आणि आर्थिक मंदी यांच्यातील ऐतिहासिक संबंध तथाकथित सहम नियमाने सांगितलेला आहे. त्या म्हणतात की, मंदीची सुरूवात जेव्हा बेरोजगारीच्या दराची तीन महिन्यांची चालणारी सरासरी त्याच्या नीचांकी दरापेक्षा अर्धा टक्के बिंदूने वाढते. जेव्हा एका वर्षात महागाई भक्कमपणे वाढते तेव्हा मंदी येण्याची शक्यता असते.

अर्थव्यवस्थेसाठी नोकऱ्या खूप महत्त्वाच्या आहेत. जेव्हा लोक त्यांच्या नोकऱ्या गमावतात, तेव्हा ते सामान्यत: खर्च कमी करतात. त्यामुळे वृद्धी मंद होऊ शकते. उदाहरणार्थ, जुलै 2024 च्या यूएसच्या रोजगार परिस्थिती अहवालात, एका वर्षापूर्वीच्या 3.5 टक्के वरून 4.3 टक्केवर बेरोजगारी दर्शविली आहे. हे अजूनही तुलनेने कमी बेरोजगारीचे आकडे आहेत, परंतु काही अर्थशास्त्रज्ञांसाठी ही वाढ चिंतेची बाब आहे. एकूणात, यूएससाठी सहम नियमाने मंदीचा अंदाज लावला नाही, परंतु राज्य-स्तरीय बेरोजगारी डेटा पाहता, अनेक राज्यांमध्ये जानेवारी 2023 ते जानेवारी 2024 या कालावधीत बेरोजगारीमध्ये तुलनेने लक्षणीय वाढ झाली आहे. क्लॉडिया सहम, अर्थशास्त्रज्ञ तिचे नाव धारण करणारा नियम परिभाषित केला आहे, त्यांनी सांगितले की, अर्थव्यवस्था सध्या मंदीत नाही, परंतु ‘आम्ही अस्वस्थपणे जवळ येत आहोत.’ असे तिला वाटते.

दुसरे म्हणजे, उत्पन्न वक्र दोन वर्षांपासून मंदीची स्थिती दर्शवते. सध्या, न्यूयॉर्क फेडरल रिझर्व्हचे विश्लेषण सूचित करते की, उत्पन्न वक्र मेट्रिकचा वापर करून, पुढील बारा महिन्यांत मंदीची शक्यता सुमारे 50 टक्के आहे. मूलत:, हे विश्लेषण असे सुचवते की, फेडरल ओपन मार्केट कमिटीने व्याजदर वाढवल्यामुळे, भविष्यात मंदी येण्याची शक्यता आहे. हे नाते ऐतिहासिकदृष्ट्या मजबूत आहे. तथापि, हे आर्थिक चक्र अनेक बाबतीत असामान्य आहे. पण, उत्पन्न वक्र निर्देशक आतापर्यंत खोटे सिद्ध झाले आहे. बेरोजगारीच्या डेटाच्या पलीकडे पाहता, यू. एस. उत्पन्न वक्र 2022 पासून उलटे झाले आहे. हे सहसा मंदीचे सूचक म्हणून ओळखले जाते कारण, सरकारी कर्जावरील दीर्घकालीन उत्पन्न हे अल्प मुदतीच्या दरांपेक्षा कमी असते. ही उलथापालथ काहीशी असामान्य आहे आणि सामान्यत: जेव्हा फेडरल रिझर्व्ह व्याजदर वाढवत असते तेव्हा ते होते.

अनेक वर्षांमध्ये पहिल्यांदाच रोखे व्याजदर महागाईला मागे टाकत आहेत, ही दीर्घकालीन गुंतवणूकदारांसाठी चांगली बातमी आहे. कारण, आर-स्टार (वास्तविक अल्पकालीन व्याज दर) उच्च झाला आहे. आर-स्टार ही व्याजदरांची समतोल पातळी आहे, ज्याकडे मध्यवर्ती बँका अभिसरण करण्याचा प्रयत्न करतात. हा स्तर चलनविषयक धोरणाद्वारे निर्धारित केला जात नाही, परंतु त्याऐवजी भांडवलाची मागणी किंवा कर्ज घेणे आणि भांडवलाचा पुरवठा किंवा बचत याद्वारे चालविले जाते. लोकसांख्यिकीय घटकांमुळे आणि सरकारी कर्जाच्या पातळीमुळे ते पुढील वर्षांपर्यंत राहू शकतात, तथापि, यूएस अर्थव्यवस्था कदाचित सतत उच्च व्याजदरांच्या कालावधीत प्रवेश केला असेल तर.

वॉल स्ट्रीटवरील स्टॉक्समध्ये दोन वर्षातील सर्वात तीव्र घसरण ऑगस्टमध्ये झाली. शेअर बाजार देखील मंदीचा एक शक्तिशाली सूचक आहे. आर्थिक दुर्बलतेच्या पुढे ते अनेकदा घसरते. ऑगस्टच्या सुरुवातीस काही चिंतेमुळे विक्री-बंद झाल्यामुळे, एस आणि पी 500 सध्या जवळजवळ त्याच्या अलीकडील उच्च पातळीवर परत आला आहे. हे सूचित करते की, आर्थिक बाजारांच्या दृष्टीने मंदी जवळ येऊ शकत नाही. तरीही, नोकऱ्यांचा अहवाल बारकाईने पाहावा लागेल. 2024 मध्ये ऐतिहासिकदृष्ट्या कमी पातळी असूनही बेरोजगारी सातत्याने वाढत आहे. इथून पुढे बेरोजगारी वाढली तर यूएस अर्थव्यवस्था किती प्रमाणात वाढू शकते हे पाहणे बाकी आहे.

कोर इन्फ्लेशन वर्षाच्या अखेरीस हळूहळू वार्षिक 2.9 टक्केपर्यंत घसरत आहे. निवारा आणि इतर सेवांच्या किमती स्थिर राहतील अशी अपेक्षा आहे. 2025 च्या अखेरीपर्यंत मूळ चलनवाढ 2 टक्केपर्यंत घसरेल असे वाटत नाही, हा तज्ञांचा अंदाज आहे. त्याचप्रमाणे 2024 च्या सुरुवातीपासून वाढलेली वेतन वाढ कायम आहे आणि महागाई वाढण्याची शक्यता आहे. छोटे व्यवसाय हे अमेरिकन अर्थव्यवस्थेचा आधार आहेत. यू.एस. स्मॉल बिझनेस अॅडमिनिस्ट्रेशनकडील अलीकडील डेटानुसार युनायटेड स्टेट्समधील 33.3 दशलक्ष व्यवसाय लहान व्यवसाय म्हणून पात्र आहेत, जे यूएसच्या सर्व व्यवसायांपैकी 99.9 टक्के इतके आहेत. ही संख्या केवळ व्यवसाय क्षेत्रातील लहान उद्योगांचे वर्चस्व दर्शवत नाही, तर रोजगार निर्मिती आणि आर्थिक स्थिरतेमध्ये योगदान देण्यात त्यांची महत्त्वपूर्ण भूमिका देखील दर्शवते. यूएस जॉब मार्केटवर लहान व्यवसायांचा प्रभाव अधिक लक्षणीय आहे. 80 टक्केपेक्षा जास्त लहान व्यवसाय कोणत्याही कर्मचाऱ्याशिवाय कार्यरत असले तरी, या संस्था एकूण 61.6 दशलक्ष लोकांना रोजगार देतात. हा आकडा संपूर्ण यूएस कर्मचाऱ्यांपैकी 45.9 टक्के आहे. हा डेटा केवळ रोजगार निर्मितीमध्ये लघु उद्योगांचे महत्त्व दर्शवत नाही तर अर्थव्यवस्था टिकवून ठेवण्यासाठी त्यांची भूमिका देखील दर्शवितो. हे स्पष्ट आहे की, लहान व्यवसायांची वाढ देशाच्या रोजगाराच्या आरोग्यासाठी आणि एकूणच आर्थिक यशाचा अविभाज्य घटक आहे. लहान व्यवसाय मालकाचा सरासरी पगार यू.एस. मधील वार्षिक सरासरी वेतनापेक्षा फक्त 16 टक्के जास्त आहे. पे-स्केलच्या वेतन दर डेटानुसार, लहान व्यवसाय मालकांना वार्षिक सरासरी त्र् 32,000 पगार मिळतो आणि उच्च स्तरावरचे लहान व्यवसाय मालक सरासरी त्र्1,47,000 इतके कमावतात.

किमान 11 किरकोळ यूएस स्टोअर्सच्या ब्रँड्सने 2024 मध्ये एकूण 1,601 ठिकाणीचे स्टोअर्स बंद करत आहेत. फॅमिली डॉलर ही यादीतील सर्वात मोठी साखळी आहे, या वर्षी किमान 600 स्टोअर्स बंद करण्याची योजना आहे. इतर कंपन्या, जसे की वॉलमार्ट आणि टीजेएक्स, काही स्टोअर्स बंद करत आहेत आणि अनेक उघडतदेखील आहेत. बेड बाथ अँड बियाँडच्या संकुचिततेमुळे एकूण 2,800 पेक्षा जास्त स्थाने बंद होण्यास हातभार लागला. मागील वर्षांच्या तुलनेत ही संख्या बरीच कमी आहे. वॉलमार्ट, कॉस्टको, टार्गेट आणि होम डेपो सारख्या मोठ्या कंपन्या विस्तारत असतानाही, यू.बी.एस. (खाजगी संपत्ती व्यवस्थापन) मधील विश्लेषकांना वाटते की, पुढील पाच वर्षांत यूएस रिटेल क्लोजरची (क्लोजर हे विक्री प्रक्रियेला अंतिम रूप देण्याचा अविभाज्य भाग आहे) एकूण संख्या 45 पर्यंत पोहोचू शकते. एक्सप्रेस फॉक्सट्रॉटसह काही कंपन्या गंभीर आर्थिक संकटात आहेत. वॉलमार्ट आणि टीजेएक्स बंद करण्यापेक्षा अधिक स्टोअरने विस्तारित करण्याची योजना आहे. फूट लॉकर आणि मॅसी खरेदीचे स्वरूप बदलत आहेत आणि त्यांची रणनीती बदलत आहेत.

यूएस नियोक्त्यांनी नोकऱ्या कमी केल्या आहेत, गेल्या तीन महिन्यांपासून दर महिन्याला सरासरी फक्त 1,14,000 ते 1,70,000 नोकऱ्या जोडल्या आहेत, 2024 च्या पहिल्या तिमाहीत 2,67,000 आणि गेल्या वर्षी 2,51,000 नोकऱ्या जोडल्या आहेत. दरम्यान, जुलैमध्ये सलग चौथ्या महिन्यात बेरोजगारीचा दर वाढून तो 4.3 टक्क्यांवर पोहोचला, जो जानेवारी 2023 च्या नीचांकी आणि ऑक्टोबर 2021 नंतरचा सर्वोच्च आहे. नोकऱ्या शोधत असलेले बरेच लोक अमेरिकेत आहेत. जुलैमध्ये महिन्यात सुमारे 4,20,000 लोकांनी कामगार दलात प्रवेश केला. हे नवीन स्थलांतरित कर्मचारी आहेत. पीटरसन इन्स्टिट्यूट फॉर इंटरनॅशनल इकॉनॉमिक्सचे अनिवासी वरिष्ठ सहकारी गॅरी क्लाइड हफबॉअर यांनी सांगितले की, बेरोजगारीच्या दरातील उडी “2025 मधील मंदीकडे निर्देश करते”.

2032 पर्यंत, यूएस जॉब मार्केटमध्ये 4.7 दशलक्ष नोकऱ्यांमध्ये वाढ होण्याची अपेक्षा आहे. या विस्तारामुळे एकूण रोजगार 169.1 दशलक्ष इतका होईल. तथापि, ही वाढ, फक्त 0.03 टक्केच्या वार्षिक दरासह, 2012 ते 2022 पर्यंतच्या 1.2 टक्केच्या मागील दशकाच्या वार्षिक वाढीच्या तुलनेत लक्षणीय मंदी दर्शवते. वाढीचा हा कमी वेग कोविड-19 साथीच्या आजारादरम्यान झालेल्या नोकऱ्यांच्या नुकसानीपासून दीर्घ पुनर्प्राप्तीचा कालावधी दर्शवितो. एकूण नोकऱ्यांमध्ये वाढ झाली असूनही, 2032 पर्यंत, यूएस महामारीच्या प्रभावातून सावरत असेल, कारण त्या कालावधीत गमावलेल्या 9.6 दशलक्ष नोकऱ्यांची पूर्ण भरपाई करण्याण्यासाठीची वाढ कमी आहे. फेडरल रिझर्व्ह बँक ऑफ न्यूयॉर्कचे संशोधन, सध्या फेब्रुवारी 2025 पूर्वी यूएसच्या मंदीची संभाव्यता 58 टक्केवर ठेवते, जे 1980 च्या दशकापासून या मॉडेलवर भविष्यातील मंदीच्या संभाव्यतेइतके जास्त आहे. यूएस फेडरल रिझर्व्हने जुलै 2023 मध्ये शेवटच्या दर वाढीपासून काही काळ तुलनेने उच्च पातळीवर ठेवले आहेत. यूएस फेड सप्टेंबरमध्ये पॉलिसी रेट कमी करण्यास सुरुवात करेल. त्यानंतरच्या मीटिंगमध्ये कपात सुरू ठेवेल अशी अपेक्षा आहे. तो प्रतिसाद कदाचित उथळ मंदी सुनिश्चित करेल. गोल्डमन सॅच आणि सिटीग्रुपमधील अर्थशास्त्रज्ञांनी, सप्टेंबरमध्ये तसेच नोव्हेंबरमध्ये अर्धा-पॉइंट दर कपात करेल आणि डिसेंबरमध्ये चतुर्थांश-पॉइंट दर कपात करण्याची संभाव्यता वर्तवली आहे. सध्या कोणीही विश्वासाने सांगू शकत नाही की, यूएसएमध्ये मंदी येत आहे. त्यावर संमिश्र प्रतिक्रिया उमटत आहेत. काही संकेतक स्पष्टपणे सांगत आहेत की, मंदी येत आहे. जरी असे असले तरी, यूएस फेडरल सिस्टम या घटनेबद्दल नक्कीच गंभीर असेल. त्यातून मंदीतून बाहेर पडण्याचा मार्ग सापडेल. यूएसएचे नवे अध्यक्ष या आव्हानासह त्यांच्या कारकिर्दीची सुरुवात करतील असे दिसते.

 - डॉ.वसंतराव जुगळे