स्वत:मध्ये आनंद शोधणे म्हणजे काय?

आज डिजिटल युग आहे. फोन आता केवळ गरज नसून मानवी मनाचा अविभाज्य घटक बनला आहे. आपण आपल्या दैनंदिन जीवनासाठी तंत्रज्ञानावर अनेक प्रकारे अवलंबून आहोत. एखाद्याशी संपर्क साधण्याचा सर्वोत्तम मार्ग म्हणजे फोन कॉल किंवा सोशल मीडिया. तंत्रज्ञानाद्वारे आपण आता कोठूनही कोणाशीही सहज संपर्क साधू शकतो. सुऊवातीला, फोन फक्त संवादासाठी वापरला जात होता, परंतु आता, तो त्यापेक्षा खूप जास्त उपयोगी झाला आहे. त्यात माणसाला आवश्यक असलेल्या अनेक गोष्टी आहेत. याचा वापर एखाद्याशी संपर्क साधण्यासाठी, गेम खेळण्यासाठी, संगीत ऐकण्यासाठी, ई-मेल पाठवण्यासाठी, चित्र काढण्यासाठी, रंगविण्यासाठी, गुंतवणूक करण्यासाठी आणि अजून बरेच काही करण्यासाठी वापरला जाऊ शकतो.

इतकेच नाही तर स्मार्ट फोनसोबतच इतरही अनेक उपकरणे आहेत ज्यांचा वापर माणूस त्याच्या कामासाठी आणि मनोरंजनासाठी करू शकतो. नुकताच नेटफ्लिक्सवर ‘खो गए हम कहां’ नावाचा चित्रपट प्रदर्शित झाला. त्यात सोशल मीडिया आणि तंत्रज्ञानाचा समाजावर होणारा परिणाम दाखविण्यात आला आहे. ‘खो गए हम कहाँ’ तीन तऊणांच्या जीवनावर आणि तंत्रज्ञानाने त्यांचे दैनंदिन जीवन कसे ताब्यात घेतले आहे यावर लक्ष केंद्रित केले आहे की ते कसे जगायचे ते विसरले आहेत. पण तंत्रज्ञानाने फक्त तऊण पिढीच नव्हे तर आपल्या संपूर्ण समाजाचा ताबा घेतला आहे हे स्पष्ट आहे. एक समाज म्हणून आपण आपला फोन न वापरता एक दिवस तरी राहू शकतो का? आजच्या दिवसात आणि युगात ते फारच अशक्मय दिसते. आपले दैनंदिन जीवन सोपे करण्यासाठी तंत्रज्ञानाचा वापर करणे ही वाईट गोष्ट नाही. परंतु आपण हे विसरत आहोत की हे तंत्रज्ञान आपले जीवन सुलभ करण्यासाठी साधन म्हणून तयार केले गेले होते. पण कसे तरी, मानवांनी या आभासी जगाला त्यांचे संपूर्ण आयुष्य बनवायला सुऊवात केली आहे.

तंत्रज्ञान आणि सोशल नेटवर्क्सने कायमस्वरूपी जोडलेल्या जगात, स्वत:च्या कंपनीत आनंद लुटण्याची कला त्याचे महत्त्व माणूस गमावून बसला आहे. एकट्याने वेळ घालवण्याच्या कल्पनेने अनेकदा एकाकीपणाची किंवा अलिप्त प्रतिमा निर्माण होऊ लागली आहे. माणूस एकटा असतानासुद्धा एकटा नसतो. कारण तो सतत फोनवर येणाऱ्या, सोशल मीडियावर फिरत असलेल्या मजकुराने घेरलेला असतो. अशा वेळेला एकटेपणाचे कौतुक करणे आणि त्याचा आस्वाद घ्यायला शिकणे हे आत्म-जागरूकता जोपासण्यात, वैयक्तिक वाढीस चालना देण्यासाठी आणि संपूर्ण कल्याणाचे पालनपोषण करण्यासाठी खूप महत्त्वाचे आहे.

सर्वप्रथम, एकट्याने वेळ घालवणे तुम्हाला स्वत:ला अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यास मदत करते. जेव्हा तुम्ही एकटे असता, तेव्हा तुम्हाला काय आवडते, तुम्ही कशात चांगले आहात आणि इतर कोणाच्याही मतांना अडथळा न आणता तुम्हाला कशामुळे आनंद होतो याचा तुम्ही विचार करू शकता. स्वत:बरोबर वेळ घालवणे म्हणजे आरशात पाहून आपण खरोखर कोण आहोत हे जाणून घेण्यासारखे आहे.

एकटे राहूनही आनंदी राहिल्याने तुमची मानसिकता अधिक मजबूत बनते. तुम्हाला स्वत:बद्दल चांगले वाटण्यासाठी तुम्ही इतर लोकांवर अवलंबून राहत नाही. या स्वातंत्र्याचा अर्थ असा आहे की तुम्ही कठीण काळ चांगल्या प्रकारे हाताळू शकता कारण तुम्हाला माहीत आहे की तुम्ही स्वत:वर विश्वास ठेवू शकता. तुम्हाला माहीत आहे का की एकटा वेळ सर्जनशीलतेसाठी एक महत्त्वाचा घटक आहे? जेव्हा तुम्ही एकटे असता तेव्हा तुमच्या मेंदूला आराम करण्याची आणि नवीन कल्पना आणण्याची संधी मिळते. काही महान शोधक आणि कलाकारांना त्यांच्या सर्वोत्कृष्ट कल्पना मिळाल्या जेव्हा ते स्वत:हून, विचलनापासून दूर होते. तसेच, तुमच्या स्वत:च्या सहवासाचा आनंद घेतल्याने तुमचे इतरांबरोबरचे नाते अधिक चांगले होऊ शकते. जेव्हा तुम्हाला एकटे, कोणत्याही फोन, सोशल मीडिया, मनोरंजना शिवाय राहणे सोयीस्कर वाटू लागते तेव्हा तुम्ही इतरांमध्ये अधिक सहज मिसळू शकता. यामुळे तुमचे मित्र आणि कुटुंबाशी असलेले नाते अधिक घट्ट होते कारण तुम्ही स्वत:सोबत आनंदी आहात आणि तो आनंद इतरांसोबत वाटता येऊ शकतो.

पण एकट्याने वेळ घालवणे नेहमीच सोपे नसते. त्यासाठी सराव आणि संयम लागतो. एकावेळी एकाच गोष्टीवर लक्ष केंद्रित करणे आजच्या काळात कठीण आहे. कारण आपले मन आणि लक्ष विचलित करणाऱ्या भरपूर गोष्टी आपल्या आजूबाजूला आहेत. पण, वाचन, चित्र काढणे किंवा फिरणे यासारख्या छोट्या गोष्टी ज्या तुम्हाला खरोखर आवडतात त्या करून तुम्ही लहान सुऊवात करू शकता. हळूहळू, तुम्हाला एकटे राहणे अधिक सोपे वाटू लागेल आणि तुमच्या स्वत:च्या सहवासात तुम्हाला आनंद मिळू शकेल. माणसांना स्वत:शी पुन्हा जोडण्यासाठी जीवनात कठोर बदल करण्याची गरज नाही. दिवसभराच्या कामानंतर अर्धा तास शांत, सर्व कामे, तंत्रज्ञान आणि चिंता बाजूला ठेऊन एकटा वेळ घालवल्यानेही मन टवटवीत होण्यास मदत होते. आजच्या जगात जिथे आपण नेहमीच एकमेकांशी जोडलेले असतो, तिथे एकटे राहून आनंदी आणि शांत राहणे शिकणे हे खरोखरच उपयुक्त कौशल्य आहे. हे सर्व गोंगाटातून स्वत:ला विश्र्रांती देण्यासारखे आहे आणि स्वत:ला रिचार्ज करू देण्यासारखे आहे. हे एक स्मरणपत्र आहे की आनंदी असणे म्हणजे फक्त इतर लोक काय विचार करतात किंवा तुम्ही इतरांसोबत काय करता यावर अवलंबून नाही तर आपण एकटे आणि अलिप्त असतानाही स्वत:बद्दल आणि आयुष्याबद्दल चांगले वाटण्याबद्दल आहे.

थोडक्मयात, तुमच्या स्वत:च्या सहवासाचा आनंद घेतल्याने तुमचे मानसिक आरोग्य सुधारण्यास मदत होते, तुमचे इतरांबरोबरचे नाते अधिक चांगले बनते आणि तुम्हाला स्वत:ला अधिक समजून घेण्यास मदत होते. हे स्वत:मध्ये लपलेले तो खजिना शोधण्यासारखे आहे जे कदाचित जबाबदाऱ्या आणि समाज सांभाळताना तुमच्या आधी लक्षात आले नसेल. स्वत:बरोबर वेळ घालवण्याचा सराव करणे म्हणजे जगापासून स्वत:ला वेगळे करणे नाही तर ते या सर्वातून स्वत:ला शोधून स्वत:ला जपणे आणि स्वत:बद्दलच्या अद्भूत गोष्टी शोधण्यासाठी अत्यंत आवश्यक आहे!

-श्राव्या माधव कुलकर्णी