झोहोच्या श्रीधर वेम्बूंनी विकसित केलेल्या ‘अरत्ताई’ची प्रेरक यशोगाथा

चेन्नईच्या ‘झोहो कॉर्पोरेशन’ने विकसित केलेले ‘अरत्ताई’ हे ‘मेड इन इंडिया’ मेसेजिंग अॅप सध्या प्रचंड चर्चेत आहे. श्रीधर वेम्बू हे झोहो कॉर्पोरेशनचे संस्थापक आहेत आणि स्वदेशी मेसेजिंग अॅप ‘अरत्ताई’चे डेव्हलपर आहेत. हे अॅप  व्हॉट्सअॅप आणि मायक्रोसॉफ्टला टक्कर देत आहे. त्यांच्या साध्या जीवनशैलीमुळे ते नेहमीच चर्चेत असतात. ‘अरत्ताई’ हे एक स्वदेशी इन्स्टंट मेसेजिंग अॅप आहे, ज्यात व्हॉट्सअॅपसारखी वैशिष्ट्यो आहेत. लाँच झाल्यापासून ते अॅप स्टोअरमध्ये अव्वल स्थानावर पोहोचले असून, देशभरात वेगाने डाउनलोड होत आहे.

अमेरिकेच्या टॅरिफ धोरणामुळे भारतीय आयटी कंपन्यांना धक्का बसत असताना, हे अॅप एक मोठी घडामोड म्हणून ओळखले जात आहे. झोहो कॉर्पोरेशनने विकसित केलेल्या ‘अरत्ताई’ या मेसेजिंग अॅपची तंत्रज्ञान जगतात जोरदार चर्चा आहे. गेल्या तीन दिवसांत या अॅपवर साइन-अप करणाऱ्या युजर्समध्ये 100 पट वाढ झाली आहे आणि याकडे भारतात मेटाच्या व्हॉट्सअॅपला संभाव्य आव्हान म्हणून पाहिले जात आहे. मेड इन इंडिया ‘अरत्ताई’ने युजर्सना प्रियजनांशी आणि व्यावसायिकांशी संपर्क साधण्यासाठी स्पायवेअर-प्रूफ प्लॅटफॉर्म म्हणून स्थान मिळवले आहे. झोहो आणि अरत्ताई दोघांचेही शिल्पकार श्रीधर वेम्बू हे अॅपच्या वाढलेल्या लोकप्रियतेमुळे तितकेच रोमांचित झाले आहेत.

श्रीधर वेम्बू यांचे तमिळनाडूच्या तंजावर जिह्यातील एका गावात सामान्य तमिळ ब्राह्मण कुटुंबात संगोपन झाले. श्रीधर वेम्बू यांनी आयआयटी मद्रासमधून इलेक्ट्रिकल इंजिनिअरिंगमध्ये बी.टेक पदवी घेतली आहे, त्यानंतर 1994 मध्ये प्रिन्सटन विद्यापीठातून पीएचडी केली आहे. उच्च शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर, वेम्बुनी क्वालकॉम येथे सिस्टम डिझाइन अभियंता म्हणून आपल्या व्यावसायिक कारकिर्दीला सुरुवात केली, जिथे त्यांनी वायरलेस तंत्रज्ञानावर लक्ष केंद्रित केले. पण, तंत्रज्ञान क्षेत्रात मोठी पदे मिळवण्यापेक्षा वेम्बू यांनी भारतात परतण्याचा निर्णय घेतला. बेंगळूरू, हैदराबाद किंवा दिल्लीला नाही तर तामिळनाडूतील तेनकासी येथील एका छोट्या गावात. जागतिक दर्जाचे तंत्रज्ञान महानगरे किंवा शहरांमधून येण्याची गरज नाही असे वेम्बू मानतात. पारंपारिक व्यवस्थेद्वारे दुर्लक्षित केलेल्या प्रतिभेद्वारे खेड्यांमध्ये देखील ते निर्माण केले जाऊ शकते. 1996 मध्ये, वेम्बुनी त्याच्या मित्र आणि कुटुंबासह, जागतिक प्रेक्षकांसाठी एक भारतीय सॉफ्टवेअर उत्पादन कंपनी तयार करण्याच्या उद्देशाने अॅडव्हेंटनेट सुरू केले.

जागतिक तंत्रज्ञान क्षेत्रातील दिग्गजांना भारतीय पर्याय निर्माण करण्याच्या वेम्बूच्या दृष्टिकोनानुसार, झोहोने 2021 मध्ये ‘अरत्ताई’ हे मेसेजिंग अॅप लाँच केले. अरत्ताई या नावाचा अर्थ तमिळमध्ये ‘झटपट गप्पा’ असा होतो. सुरुवातीला साईड प्रोजेक्ट म्हणून सुरू झालेले हे अॅप अलीकडेच भारतातील डाउनलोड चार्टमध्ये अव्वल स्थानावर पोहोचले. अरत्ताई लोकप्रिय मेसेजिंग अॅप्समध्ये दिसणारी वैशिष्ट्यो ऑफर करते, जसे की ग्रुप चॅट्स, व्हॉइस आणि व्हिडिओ कॉल्स, स्टोरीज आणि ब्रॉडकास्ट चॅनेल. केंद्रीय शिक्षणमंत्री धर्मेंद्र प्रधान यांनी अलीकडेच या अॅपला मान्यता दिली आणि नागरिकांना स्वदेशी डिजिटल उपायांचा अवलंब करण्याचे आवाहन केले. सरकारच्या या पावलानंतर आणि सोशल मीडियावरील चर्चेनंतर, अॅपची लोकप्रियता गगनाला भिडली. अल्पावधीतच नोंदणीची संख्या दररोज 3,000 वरून 3,50,000 पर्यंत वाढली. वेम्बूने एक्स (पूर्वीचे ट्विटर) वर स्पष्ट केल्याप्रमाणे, ‘आम्ही 3 दिवसांत अरत्ताई ट्रॅफिकमध्ये 100 पट वाढ पाहिली आहे (नवीन साइन-अप 3,000/दिवस वरून 3,50,000/दिवस झाले आहेत). आणखी संभाव्य 100 पट वाढीची तयारी करण्यासाठी आम्ही आपत्कालीन आधारावर पायाभूत सुविधा जोडत आहोत.’ दोन दशकांहून अधिक काळ, अॅडव्हेंटनेट झोहो कॉर्पोरेशनमध्ये विकसित झाले, जे आता क्लाउड-आधारित व्यवसाय समाधानांचे एक आघाडीचे प्रदाता आहे. 2016 पर्यंत, कंपनीने 3,000 हून अधिक कर्मचारी वाढवले होते आणि 50 हून अधिक क्लाउड उत्पादने लाँच केली होती, जी 180 हून अधिक देशांमध्ये स्वीकारली गेली आहेत. तथापि, झोहोचा विकास प्रवास पारंपारिक मार्गापासून खूप दूर आहे. वेम्बुनी सतत बाह्य निधीला विरोध केला आहे आणि कंपनी पूर्णपणे स्वत:च्या नफ्यावर उभारली आहे. व्हेंचर-फंडेड युनिकॉर्नच्या वर्चस्वाखाली असलेल्या जगात, झोहो एक फायदेशीर, बूटस्ट्रॅप्ड एंटरप्राइझ म्हणून उभी आहे जी कोणत्याही बाहेरील भागधारकांना जबाबदार नाही. या स्वातंत्र्यामुळे कंपनीला अल्पकालीन परताव्याऐवजी दीर्घकालीन परिणामांवर लक्ष केंद्रित करण्याची परवानगी मिळाली आहे. श्रीधर वेम्बू हे एक अत्यंत यशस्वी भारतीय उद्योगपती आणि झोहो कॉर्पोरेशनचे संस्थापक आहेत. फेब्रुवारी 2024 मध्ये प्रसिद्ध झालेल्या बरगंडी प्रायव्हेट हुरुन इंडिया 500 अहवालानुसार, देशातील सूचीबद्ध नसलेल्या कंपन्यांमध्ये झोहो कॉर्पोरेशन सर्वात वेगाने वाढणाऱ्या कंपन्यांपैकी एक होती. 1.4 लाख कोटींच्या मूल्यांकनासह, झोहो यादीत तिसऱ्या क्रमांकावर आहे. आर्थिक वर्ष 23 मध्ये झोहोचा एकत्रित महसूल 8,703 कोटी रुपयांचा होता. त्यावेळी सॉफ्टवेअर व्यवसाय जागतिक मंदीचा अनुभव घेत होता हे लक्षात घेता हे महत्त्वपूर्ण होते. श्रीमंतांमध्ये यादीत असूनही, श्रीधर वेम्बू यांचे साधे जीवन अजूनही चर्चेत आहे. ते अनेकदा देशभर सायकलने फिरतात, त्यांच्याकडे अब्जावधींची संपत्ती असूनही ते त्यांची सामान्य जीवनशैली जगतात. 2024 च्या आकडेवारीनुसार, ते फोर्ब्सच्या भारतातील सर्वात श्रीमंत व्यक्तींच्या यादीत 39 व्या क्रमांकावर आहेत, त्यांची एकूण संपत्ती 5.85 अब्ज डॉलर्स इतकी आहे. 9 ऑक्टोबर 2024 रोजी प्रकाशित झालेल्या फोर्ब्स इंडियाच्या टॉप 100 श्रीमंतांच्या यादीनुसार, श्रीधर वेम्बू आणि त्यांचे भावंड 5.8 अब्ज डॉलर्सच्या एकत्रित संपत्तीसह 51 व्या स्थानावर आहेत. तंत्रज्ञान उद्योग आणि भारतीय अर्थव्यवस्थेतील त्यांच्या योगदानाची दखल घेत, भारत सरकारने 2021 मध्ये त्यांना पद्मश्री पुरस्कार देऊन सन्मानित केले.

एक उल्लेखनीय उपक्रम म्हणजे झोहो विद्यापीठ, ज्याला आता झोहो स्कूल्स ऑफ लर्निंग म्हणून ओळखले जाते, ज्याची स्थापना 2004 मध्ये झाली. केवळ उच्चभ्रू संस्थांमधून भरती करण्याऐवजी, वेम्बुनी सामान्य पार्श्वभूमीतील तरुणांना कोडिंग आणि सॉफ्टवेअर डेव्हलपमेंटमध्ये प्रशिक्षित करण्यासाठी एक प्रणाली तयार केली. या कार्यक्रमाचे अनेक पदवीधर आता झोहोच्या मुख्य कार्यबलाचा भाग आहेत, जे जगभरातील लाखो लोक वापरत असलेल्या उत्पादनांमध्ये योगदान देत आहेत. आज, झोहोचे जगभरात 100 दशलक्षाहून अधिक वापरकर्ते आहेत आणि पारंपारिक महानगरीय केंद्रांबाहेर मोठ्या संख्येने लोकांना रोजगार देतात. झोहोची आणखी एक खासियत म्हणजे ग्रामीण भाग आणि छोट्या शहरांतील प्रतिभेला संधी देणे. श्रीधर वेम्बू यांनी तंत्रज्ञान हे फक्त महानगरांसाठी नसून, प्रत्येक गावात आणि छोट्या शहरातही तितकेच महत्त्वाचे आहे हे सिद्ध केले.

प्रा. डॉ. गिरीश नाईक