गर्भातूनच सुरू होतोय प्रदूषणाचा खेळ

मुलांवर आजारांचा भार : सीएसईचा अहवाल

वायू प्रदूषण सध्या जगातील सर्वात मोठी समस्या आहे, ही केवळ प्रौढांनाच नव्हे तर  गर्भात वाढत असलेल्या भ्रूणालाही नुकसान पोहोचवत आहे, गरोदर महिला प्रदूषित हवेत श्वसन करू लागल्यावर मुलही धोक्यात येत आहे. हा धोका नवजात शिशू, छोटी मुले आणि किशोरांसाठी जीवनभराचे आजार घेऊन येतो. खासकरून ग्लोबल साउथमध्ये ही समस्या अत्यंत गंभीर ठरली आहे. भारतात जगातील एक चतुर्थांश नवजात शिशू पहिल्या महिन्यातच मृत्युमुखी पडतात, याचे मोठे कारण प्रदूषण आहे, प्रदूषणाचे घटक शरीरात पोहोचून अवयवांना नुकसान पोहोचवतात. हे केवळ श्वसनाचे आजार नव्हे तर अनेक प्रकारचे आरोग्यविषयक नुकसान निर्माण करतात. गरीब परिवारांची मुले यामुळे सर्वाधिक प्रभावित होतात.

गर्भावस्थेत प्रदूषण : मुलाला पहिला धोका

गर्भात वाढत असलेले भ्रूण प्रदूषणाचे सर्वात मोठे शिकार ठरतात, माता प्रदूषित हवेत राहत असल्यास विषारी कण (धूळ-धूर) तिच्या शरीरातून भ्रूणापर्यंत पोहोचतात, यामुळे भ्रूण जिवंत राहण्याची शक्यता कमी होते.

मुख्य नुकसान...

मृत जन्म (स्टिलबर्थ) : मूल गर्भातच मृत्युमुखी पडते.

कमी वजन जन्म (लो बर्थ वेट) : मूल छोटे आणि कमकुवत जन्माला येते.

मुदतीपूर्व जन्म (प्रीटम बर्थ) : मूल मुदतीपूर्वी जन्माला येते, जे कमकुवत असते.

प्रदूषण आईच्या फुफ्फुसांना प्रभावित करते, यामुळे मुलापर्यंत ऑक्सिजन आणि पोषक घटक कमी पोहोचतात. गर्भातच फुफ्फुसांचा विकास थांबतो, यानंतर श्वसनाचे आजार होऊ शकतात. छोटे कण (पार्टिक्युलेट मॅटर) आईच्या शरीरात सूज निर्माण करतात. यामुळे मातेची रक्षा प्रणाली (इम्युनिटी) कमकुवत होते. परिणामादाखल संक्रमणाचा धोका वाढतो. मूलाचा मेंदू विकास (न्यूरोलॉजिकल डेव्हलपमेंट) प्रभावित होतो. कमकुवत मूल लोअर-रेस्पिरेटरी इंफेक्शन, पोटाचे आजार, मेंदूला नुकसान, सूज, रक्ताचे आजार आणि कावीळ यासारख्या समस्यांनी अधिक प्रभावित होते. हे मूल  या आजारांना लढण्यास कमकुवत ठरते.

जीवनभराचे आजार

गर्भात प्रदूषणाचा सामना करणारे मूल नंतर अनेक गंभीर आजारांनी त्रस्त होते. हे हार्मोन आणि डायजेशन संबंधी आजार (एंडोक्राइन आणि मेटाबॉलिक डिसऑर्डर) निर्माण करते, म्हणजेच मधूमेह, श्वसनाची प्रकृती खराब असल्याने मूलाची फुफ्फुसं कमकुवत राहतात, जी प्रौढपणी फुफ्फुसांचे आजार घेऊन येतात.

गरीब घरांची मुले अधिक धोक्यात आहेत, त्यांच्याकडे चांगला उपचार आणि स्वच्छ हवेत जगण्याची सुविधा नसते, यामुळे नुकसान दुप्पट होते. प्रदूषक नाकावाटे श्वसनाद्वारे रक्तात मिसळले जातात आणि अवयवांना नुकसान पोहोचवितात. हा प्रकार केवळ श्वसनाचे आजार नव्हे तर पूर्ण शरीरावर प्रभाव पाडतो.

5 वर्षांपेक्षा कमी वयाच्या मुलांना धोका

5 वर्षांपेक्षा कमी वयाची मुले प्रदूषित हवेने सर्वाधिक प्रभावित होतात. त्यांची फुफ्फुसे तेव्हा विकसित होत असतात, याचमुळे नुकसान अधिक तीव्र असते.

मुख्य प्रभाव

फुफ्फुसांची कमजोरी : श्वसनाची क्षमता कमी होते, यामुळे स्थुलत्व येऊ शकते.

मेंदूचा विकास थांबणे : एकाग्रतेच अभाव हायपरअॅक्टिव्हिटी डिसऑर्डर (एडीएचडी), कमी बुद्धिमत्ता (रिड्यूस्ड इंटेलिजेन्स) आणि मेंदू विकासात कमी (इम्पेयर्ड न्यूरोडेव्हलपमेंट) सारख्या समस्या निर्माण होतात.

कमी प्रदूषणही धोकादायक : कमी प्रमाणात प्रदूषण देखील फुफ्फुसांना नेहमीसाठी कमकुवत करू शकते. प्रौढपणी जुने आजार होऊ शकतात, जे जीवनाची गुणवत्ता बिघडवून टाकतात.

छोटी मुले प्रदूषणाशी लढण्यास असमर्थ असतात, त्यांची रक्षा प्रणाली कमकुवत असते, याचमुळे साधारण संक्रमणही जीवघेणे ठरू शकते.

ग्लोबल साउथ आणि भारत : चिंताजनक स्थिती

ग्लोबल साउथच्या देशांमध्ये प्रदूषणाची समस्या अत्यंत मोठी आहे.  येथे औद्योगिक धूर, वाहनांमधून निघणारा धूर यामुळे हवा विषारी होत असते. भारतात ही स्थिती अत्यंत वाईट आहे. भारतात जगातील 25 टक्ये नवजात शिशू पहिल्या महिन्यातच अखेरचा श्वास घेत असतात. याचे मुख्य कारण प्रदूषण आहे, जे गर्भापासून हानी करण्यास सुरुवात करते.