ऊस क्षेत्र : बायोप्लास्टिक व पॉलीहायड्रॉक्सीयाल्कानोएट्सचे केंद्र होणार

पश्चिम महाराष्ट्र हे भारतातील ऊस उत्पादनाचे मुख्य केंद्र आहे. सांगली, कोल्हापूर आणि दक्षिण साताऱ्यात साखरेची रिकव्हरी जास्त आहे. साखर हे साखर उद्योगाचे उपउत्पादन असेल. आता ऊस ऊर्जा-ऊस आहे. ते जैव-इंधन आणि जैव-प्लास्टिक तयार करते. भविष्यात भारत अशा उत्पादनांचे केंद्र असेल. आज साखर उद्योग इथेनॉल, सीएनजी, रेक्टिफाइड स्पिरिट, ईएनए, सीओ2, मिथेन गॅस, बायोफर्टिलायझर, एसीटोनचे उत्पादन करत आहे. आता साखर उद्योग पॉलीलेक्टिक अॅसिड (पीएलए) आणि पॉलीहायड्रॉक्सीयाल्कानोएट्स (पीएचए) सक्रियपणे विकसित करत आहे.

स्वदेशी विकसित एकात्मिक पॉलीलेक्टिक अॅसिड आणि बायोपॉलिमर तंत्रज्ञानाचे प्रदर्शन करण्यासाठी पुण्याजवळ (जेजुरी) प्राज कंपनीने भारतातील पहिले प्रात्यक्षिक संयंत्र स्थापित केले आहे. बायोप्लास्टिक उत्पादनासाठीचे लाँचिंग प्राज कंपनीने अधोरेखित केले आहे. अंदाजे 3 एकर क्षेत्रात पसरलेल्या या प्लांटमध्ये लॅक्टिक अॅसिडसाठी 100 टी.पी.ए. आणि पॉलीलेक्टिक अॅसिडच्या 55 टी.पी.ए. च्या समतुल्य लॅक्टाइडसाठी 60 टी.पी.ए. ची उत्पादन क्षमता आहे. पॉलीलेक्टिक अॅसिड (पीएलए) हे एक क्रांतिकारी बायोप्लास्टिक आहे, जे साखरयुक्त, पिष्टमय किंवा सेल्युलोसिक फीडस्टॉक्स यांसारख्या अक्षय स्त्राsतांपासून बनविलेले आहे. त्याचे अष्टपैलुत्व, जैवविघटनक्षमता आणि किमान पर्यावरणीय प्रभाव यामुळे ते जैवउत्पादनाद्वारे प्लास्टिक उद्योगात टिकाऊपणाचे घटक बनले आहे. त्याचप्रमाणे बायोप्लास्टिक उद्योगात क्रांती बनली आहे. कर्नाटकातही असाच प्लांट प्रस्तावित आहे. हा उद्योग शाश्वतता, नावीन्यपूर्णता आणि औद्योगिक कचरा कमी करण्यात लक्षणीय योगदान देत आहे. त्याचप्रमाणे प्लास्टिकच्या भविष्याचा आकार बदलत आहे.

पॉलीलेक्टिक अॅसिडमुळे मानवी आरोग्यावर एक सुरक्षित, अधिक टिकाऊ पर्याय देत आहे. पारंपारिक जीवाश्म-इंधन प्लास्टिकच्या विपरीत जे मायक्रोप्लास्टिक प्रदूषणाला कारणीभूत ठरतात ते कायमचे नाहीसे होईल. जे घटक हार्मोन्समध्ये व्यत्यय आणतात आणि विशिष्ट कर्करोगाशी जोडलेले असतात, ते बायोजेनिक सीओ2 आणि पाण्यात विघटित होतात. यासारखे हानिकारक पदार्थांपासून मुक्ती मिळते. त्याशिवाय ते इको-फ्रेंडली आहे. पीएलए उसाच्या रसावर-आधारित आहे, त्यामुळे मर्यादित संसाधनांवर अवलंबून राहणे आणि कार्बन फूटप्रिंट कमी करणे शक्य आहे. जीवाश्म प्लास्टिकच्या विपरीत, पीएलए औद्योगिकदृष्ट्या कंपोस्ट करण्यायोग्य आहे, ते निरुपद्रवी घटकांमध्ये मोडते आणि स्वच्छ वातावरणात योगदान देते. पीएलएवर प्रक्रिया केली जाऊ शकते आणि इतर कॉपॉलिमरसह मिश्रित केले जाऊ शकते, ज्यामुळे ते पॅकेजिंगपासून कापडांपर्यंतच्या विस्तृत अनुप्रयोगांसाठी योग्य बनते.

पॉलीलेक्टिक अॅसिड हे ऊस किंवा मक्याच्या स्टार्च सारख्या सेंद्रिय, नूतनीकरणीय पदार्थांपासून बनविलेले थर्मोप्लास्टिक मोनोमर आहे. पॉलीलेक्टिक अॅसिड हे बायोमास स्त्राsतांपासून बनवले जातात. हे त्याच्या अपवादात्मक स्पष्टता आणि पर्यावरण मित्रत्वामुळे टिकाऊ पॅकेजिंगसाठी वापरले जाते. पॉलिलेक्टिक अॅसिडचे मुख्य प्रकार म्हणजे रेसमिक पीएलएलए, पीडीएलए, रेग्युलर पीएलएलए, पीडीएलएलए आणि पीएलए मिश्रण. रेसेमिक पीएलएलए हे बायोकॉम्पॅटिबल आणि बायोडिग्रेडेबल सिंथेटिक पॉलिमर आहे, जे एचआयव्ही पॉझिटिव्ह व्यक्तींमध्ये लिपोएट्रोफी (चेहऱ्यावरील चरबी कमी होणे) पुनर्संचयित करण्यासाठी आणि उलट करण्यासाठी वापरले जाते. हे कॉर्न स्टार्च, ऊस आणि साखर बीट, कसावा व इतरांसह विविध कच्च्या मालापासून बनलेले आहे. हे चित्रपट आणि पत्रके, कोटिंग्ज, फायबर व इतर अनेक स्वरूपात येते, जे पॅकेजिंग, शेती, वाहतूक, इलेक्ट्रॉनिक्स आणि कापडांमध्ये वापरले जाते.

अलीकडच्या वर्षांत पॉलीलेक्टिक अॅसिड बाजाराचा आकार झपाट्याने वाढला आहे. पर्यावरणपूरक पर्यायांचा उदय, बायोप्लास्टिक्सच्या मागणीत वाढ, पॅकेजिंग क्षेत्रातील वाढ, ग्राहकांच्या पसंतीतील बदल, व्यावसायिकीकरणाचे प्रयत्न या ऐतिहासिक काळातील वाढीचे श्रेय दिले जाऊ शकते. बिझनेस रिसर्च कंपनीचा पॉलीलेक्टिक अॅसिड मार्केट रिपोर्ट नजीकच्या भविष्यात या उत्पादनाचे महत्त्व दर्शवतो. पुढील काही वर्षांमध्ये पॉलीलेक्टिक अॅसिड बाजाराच्या आकारात वेगाने वाढ होण्याची अपेक्षा आहे. ते 2029 मध्ये 19.7 टक्केच्या चक्रवाढ वार्षिक वाढ दराने त्र् 3.34 अब्ज होईल. या कालावधीतील वाढीचे श्रेय जागतिक जागरुकता मोहिमा, शेवटच्या वापराच्या उद्योगांचा विस्तार, पुरवठा साखळी विकास, उदयोन्मुख बाजारपेठेतील मागणी, संशोधन आणि विकासातील गुंतवणूक यांना दिले जाऊ शकते. या काळातील प्रमुख ट्रेंडमध्ये बायोडिग्रेडेबिलिटी आणि टिकाव, पर्यावरणीय नियम, ग्राहक जागरूकता आणि प्राधान्य, पॅकेजिंग ट्रेंडमध्ये बदल, मोठ्या कंपन्यांची बाजारपेठ प्रवेश यांचा समावेश आहे. पॉलीलेक्टिक अॅसिड मार्केट रिपोर्टनुसार 2025 मध्ये या उद्योगाची बाजारपेठ त्र् 1.63 अब्ज इतकी असेल आणि 2034 मध्ये महसूल अंदाज सुमारे त्र्3.34 अब्ज असेल.

पर्सनल केअर सेक्टरमधील वाढ पॉलीलेक्टिक अॅसिड मार्केटच्या वाढीस पुढे जाण्याची अपेक्षा आहे. वैयक्तिक काळजी क्षेत्र विविध उत्पादने आणि सेवा प्रदान करते, ज्याचा उद्देश एखाद्या व्यक्तीचा देखावा आणि वैयक्तिक स्वच्छता सुधारणे आणि राखणे आहे. पर्सनल केअर क्षेत्रातील वाढ अनेक घटकांमुळे आहे, जसे की ग्राहकांची प्राधान्ये, ई-कॉमर्समधील वाढ, वृद्धत्वाची लोकसंख्या आणि आरोग्य आणि निरोगीपणा या बद्दल जागरूकता. पॉलीलेक्टिक अॅसिड (पीएलए) चा वापर वैयक्तिक काळजी उत्पादनांमध्ये टिकाऊ पॅकेजिंग सोल्यूशन्स आणि बायोडिग्रेडेबल फॉर्म्युलेशनसाठी केला जातो, ज्यामुळे पर्यावरणाचा प्रभाव कमी होतो. उदाहरणार्थ, जुलै 2024 मध्ये, ब्रिटिश ब्युटी कौन्सिलने प्रकाशित केलेल्या अहवालानुसार, 2023 मध्ये, वैयक्तिक काळजी क्षेत्राने :27.2 अब्ज (त्र् 30.44अब्ज) चे योगदान (उअ मध्ये) दिले आहे. 2022 च्या तुलनेत 11 टक्केनी वाढ झाली आहे. या वाढीचे श्रेय यू.के. च्या देखभाल उत्पादनांच्या वैयक्तिक खर्चात 10 टक्केनी वाढ झाली आहे. म्हणून, वैयक्तिक काळजी क्षेत्रातील वाढ पॉलीलेक्टिक अॅसिड मार्केटच्या वाढीस चालना देत आहे.

क्लिनिकल चाचण्यांच्या वाढत्या संख्येमुळे पॉलीलेक्टिक अॅसिड मार्केटच्या वाढीला चालना मिळेल अशी अपेक्षा आहे. क्लिनिकल चाचण्या म्हणजे, वैद्यकीय हस्तक्षेपाची सुरक्षितता, परिणामकारकता आणि नवीन औषध, वैद्यकीय उपकरण, उपचार किंवा प्रतिबंधात्मक उपाय यासारख्या संभाव्य दुष्परिणामांचे मूल्यांकन करण्यासाठी मानवी सहभागींसोबत केलेले पद्धतशीर तपास किंवा अभ्यास. बायोडिग्रेडेबल मेडिकल इम्प्लांट्स आणि ड्रग डिलिव्हरी सिस्टीममधील संभाव्य अनुप्रयोगांसाठी क्लिनिकल चाचण्यांमध्ये पॉलिलेक्टिक अॅसिडचा शोध घेतला जात आहे. उदाहरणार्थ, मे 2023 मध्ये जगभरात 4,52,604 नोंदणीकृत क्लिनिकल चाचण्या आहेत. 2021 च्या सुरुवातीला नोंदवलेल्या 3,65,000 पेक्षा जास्त नोंदणीकृत चाचण्यांमधून हे लक्षणीय वाढ दर्शवते. त्यामुळे, क्लिनिकल चाचण्यांची वाढती संख्या पॉलीलेक्टिक अॅसिड मार्केटला चालना देत आहे.

पॉलिलेक्टिक अॅसिड मार्केटमध्ये लोकप्रियता मिळवून देणारा एक महत्त्वाचा ट्रेंड म्हणजे तांत्रिक प्रगती. पॉलीलेक्टिक अॅसिड मार्केटमधील प्रमुख कंपन्या तंत्रज्ञान आणि संशोधन आणि विकासामध्ये प्रगती करत आहेत. बायोडिग्रेडेबल सामग्रीच्या वाढत्या मागणीला समर्थन देत आहेत. हे एक प्रगत तंत्रज्ञान आहे, जे लेक्टिक अॅसिडचे लैक्टाइडमध्ये रूपांतरित करण्यासाठी डिझाइन केलेले आहे. याशिवाय पॉलीलेक्टिक अॅसिड निर्मितीसाठी हा एक महत्त्वपूर्ण घटक आहे. याचे उद्दिष्ट शाश्वत बायोप्लास्टिक्सच्या वाढत्या बाजारातील मागणीची पूर्तता करणे, अधिक कार्यक्षम उत्पादन प्रक्रिया सुलभ करणे आणि वर्तुळाकार उत्पादन पद्धतींचा व्यापक अवलंब करण्यास समर्थन करणे हे आहे. फेब्रुवारी 2024 मध्ये, बलरामपूर चीनी मिल्स लिमिटेड या भारतातील साखर कंपनीने कोंकण स्पेशालिटी पॉली प्रॉडक्ट्स प्रायव्हेट लिमिटेड मधील अल्पसंख्याक भागभांडवल त्र् 0.735 दशलक्ष मध्ये विकत घेतले. या धोरणात्मक हालचालीचा उद्देश पॉलीलेक्टिक अॅसिड (पीएलए) च्या उत्पादनात बलरामपूरच्या बाजारपेठेत वाढ करणे हा आहे, एक जैवविघटनशील आणि जैव-आधारित सामग्री जो पारंपारिक प्लास्टिकला टिकाऊ पर्याय म्हणून वापरला जातो. कोकण स्पेशालिटी पॉली प्रॉडक्ट्स प्रायव्हेट लिमिटेड ही भारतातील पॉलीलेक्टिक अॅसिड पुरवठादार आहे. पॉलीलेक्टिक अॅसिड मार्केटमध्ये पॉलीलेक्टिक अॅसिडची विक्री असते, जी थर्मोफॉर्मिंग ग्रेड, इंजेक्शन मोल्डिंग ग्रेड, एक्सट्रूजन ग्रेड आणि ब्लो मोल्डिंग ग्रेड असतात. या बाजारातील मूल्ये ही ‘फॅक्टरी गेट’ मूल्ये आहेत, म्हणजे, उत्पादकांनी किंवा वस्तूंच्या निर्मात्यांद्वारे विकल्या गेलेल्या वस्तूंचे मूल्य, मग ते इतर घटकांना (डाउनस्ट्रीम उत्पादक, घाऊक विक्रेते, वितरक आणि किरकोळ विक्रेत्यांसह) किंवा थेट अंतिम ग्राहकांना उपलब्ध करून देता येईल. या बाजारातील वस्तूंच्या मूल्यामध्ये वस्तूंच्या निर्मात्यांद्वारे विक्री केलेल्या संबंधित सेवांचा समावेश होतो.

डॉ. वसंतराव जुगळे