विद्यार्थ्यांना एकाच वेळी मिळवता येणार दोन पदव्या

मुंबई विद्यापीठाची ऐतिहासिक घोषणा

सावंतवाडी । प्रतिनिधी

महाराष्ट्राच्या शैक्षणिक इतिहासात एक नवा, क्रांतीकारी अध्याय आजपासून सुरू झाला आहे. मुंबई विद्यापीठाने उद्यापासून  विद्यार्थ्यांना एकाच वेळी दोन पदव्यांचे शिक्षण घेण्याची महत्त्वपूर्ण संधी उपलब्ध करून दिली आहे. या ऐतिहासिक निर्णयामुळे विद्यार्थ्यांच्या करिअरला नवी आणि विस्तृत दिशा मिळणार असून, त्यांना एकाच वेळी दोन वेगवेगळ्या क्षेत्रांत कौशल्ये आणि ज्ञान आत्मसात करता येणार आहे. विद्यापीठाचा हा दूरदृष्टीचा उपक्रम नव्या राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण  अंतर्गत राबवण्यात येत असून, विद्यापीठ अनुदान आयोगाने (UGC) याला अधिकृतपणे मान्यता दिली आहे. नव्या  धोरणांतर्गत, विद्यार्थ्यांना अनेक पारंपरिक पदव्यांसोबतच समपातळीवरील पदव्युत्तर आणि व्यावसायिक अभ्यासक्रम बाहेरील (external mode) शिक्षण पद्धतीने पूर्ण करता येणार आहेत. यात बीए (B.A.), बी.कॉम (B.Com), बी.एस्सी. (B.Sc.) (कॉम्प्युटर सायन्स), इन्फॉर्मेशन टेक्नॉलॉजी (Information Technology) यांसारख्या पदवी अभ्यासक्रमांचा समावेश आहे. याबरोबरच, एमबीए (MBA) समपातळीवरील मास्टर ऑफ मॅनेजमेंट स्टडीज (MMS), तसेच एम.ए. (M.A.), एम.कॉम (M.Com), एम.एस्सी. मॅथेमॅटिक्स (M.Sc. Mathematics), एम.एस्सी. टेक्नॉलॉजी (M.Sc. Technology), एम.एस्सी. कॉम्प्युटर सायन्स (M.Sc. Computer Science), मास्टर ऑफ कॉम्प्युटर ॲप्लिकेशन (MCA), पोस्ट ग्रॅज्युएट डिप्लोमा इन फायनान्शियल मॅनेजमेंट (PGDFM) आणि एम.एस्सी. सोशॉलॉजी (M.Sc. Sociology) यांसारख्या विविध पदव्युत्तर आणि व्यावसायिक अभ्यासक्रमांचाही यात समावेश आहे. विद्यार्थी एकाच वेळी एका अभ्यासक्रमाला नियमितपणे महाविद्यालयात उपस्थित राहून शिक्षण घेऊ शकतील, तर दुसऱ्या अभ्यासक्रमाचे शिक्षण त्यांना ऑनलाइन किंवा दूरस्थ शिक्षण प्रणालीद्वारे पूर्ण करता येईल. तसेच, दोन्ही पदव्या बाहेरूनही  घेण्याचा पर्याय उपलब्ध आहे. यामुळे विद्यार्थ्यांना वेळेची आणि संसाधनांची बचत करत दोन वेगवेगळ्या क्षेत्रांत प्राविण्य मिळवता येईल, ज्यामुळे त्यांची रोजगारक्षमता प्रचंड वाढेल.या महत्त्वपूर्ण उपक्रमाची माहिती मुंबई विद्यापीठाचे संचालक शिवाजी सरगर यांनी  पत्रकार परिषदेत दिली. यावेळी मंदार भानुसरे, अनिल बनकर, वेलींगणकर आदी मान्यवर उपस्थित होते. कुलगुरू रवींद्र कुलकर्णी यांच्या मार्गदर्शनाखाली हा उपक्रम राबवण्यात येत असून, मुंबई, ठाणे, रायगड, पालघर, रत्नागिरी आणि सिंधुदुर्ग या सर्व जिल्ह्यांमध्ये मुंबई विद्यापीठातर्फे तो लागू करण्यात येणार आहे. विद्यार्थ्यांच्या सोयीसाठी प्रत्येक केंद्रावर परीक्षा घेतल्या जातील आणि दोन्ही परीक्षा एकत्र येणार नाहीत याची सुनिश्चिती करण्यासाठी परीक्षांबाबत सुसूत्रता आणली जाईल, असेही सरगर यांनी स्पष्ट केले. या उपक्रमांतर्गत विद्यार्थ्यांना नियमित अभ्यासक्रमाची पुस्तके घ्यावी लागतील.

कोकणात सुरूवात: शैक्षणिक क्रांतीचा सिंधुदुर्गमधून आरंभ

या महत्त्वपूर्ण उपक्रमाची सुरुवात मुंबई विद्यापीठाने कोकण विभागातून केली आहे. सोमवारी, सिंधुदुर्ग शिक्षण प्रसारक मंडळाच्या श्री पंचम खेमराज महाविद्यालयासोबत या संदर्भात एक ऐतिहासिक करार करण्यात आला. सिंधुदुर्ग शिक्षण प्रसारक मंडळाचे लखम राजे भोसले यांनी कराराचे विद्यापीठावर हस्तांतरण केले. कोकण विभागातील हे पहिलेच महाविद्यालय ठरले आहे, ज्याने मुंबई विद्यापीठासोबत दुहेरी पदवी कार्यक्रमासाठी हा करार केला आहे. श्री पंचम खेमराज महाविद्यालयाच्या विद्यार्थ्यांसाठी ही एक सुवर्णसंधी असून, त्यांना आता त्यांच्या आवडीनुसार दोन वेगवेगळ्या पदव्या मिळवण्याचा पर्याय उपलब्ध झाला आहे. यावेळी प्राचार्य दिलीप भारमल प्राध्यापक गोविंद काजरेकर प्राध्यापक ठाकूर तसेच मालवण कणकवली कुडाळ महाविद्यालयाचे प्राचार्य उपस्थित होते. या करारामुळे सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील आणि कोकण विभागातील विद्यार्थ्यांना उच्च शिक्षणात अधिक लवचिकता मिळणार आहे. याआधी अनेक विद्यार्थ्यांना एकाच वेळी दोन अभ्यासक्रम करण्याची इच्छा असूनही तशी संधी मिळत नव्हती. आता ही अडचण दूर झाली असून, त्यांना त्यांच्या वेळेनुसार आणि सोयीनुसार दुसऱ्या पदवीचे शिक्षण घेता येईल. या करारामुळे स्थानिक विद्यार्थ्यांना मुंबई किंवा इतर मोठ्या शहरांमध्ये न जाता आपल्याच परिसरात दर्जेदार दुहेरी पदवी शिक्षण मिळवणे शक्य होणार आहे.श्री पंचम खेमराज महाविद्यालयाव्यतिरिक्त, मालवण, बांदा, पानवळ, कणकवली आणि कुडाळ येथील महाविद्यालयांनीही मुंबई विद्यापीठासोबत असे करार केले आहेत.  कोकण विभागातील अनेक विद्यार्थ्यांना या दुहेरी पदवी कार्यक्रमाचा लाभ घेता येणार आहे. मुंबई विद्यापीठाच्या संचालकांनी पत्रकार परिषदेत सांगितले की, ही केवळ सुरुवात आहे आणि भविष्यात आणखी महाविद्यालये या उपक्रमात सहभागी होतील अशी अपेक्षा आहे.नवे राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण हे भारतीय शिक्षण प्रणालीमध्ये मोठे बदल घडवण्यासाठी तयार करण्यात आले आहे. या धोरणाचा मुख्य उद्देश विद्यार्थ्यांना लवचिक, बहुआयामी आणि त्यांच्या आवडीनुसार शिक्षण घेण्याची संधी उपलब्ध करून देणे हा आहे. दुहेरी पदवी कार्यक्रम हा NEP च्या याच उद्देशाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. या धोरणांतर्गत, विद्यार्थ्यांना त्यांच्या आवडीनुसार विषय निवडण्याची, एकाच वेळी अनेक कौशल्ये आत्मसात करण्याची आणि त्यांच्या आवडीनुसार करिअर निवडण्याची मुभा दिली जाते. मुंबई विद्यापीठाने हा उपक्रम राबवून NEP च्या अंमलबजावणीमध्ये एक मैलाचा दगड रोवला आहे. यामुळे इतर विद्यापीठांनाही प्रेरणा मिळेल आणि तेही अशाच प्रकारचे लवचिक शिक्षण पर्याय विद्यार्थ्यांसाठी उपलब्ध करून देतील अशी आशा आहे.

या दुहेरी पदवी कार्यक्रमामुळे विद्यार्थ्यांसाठी करिअरच्या अनेक नव्या संधी उघडतील. उदाहरणार्थ, ज्या विद्यार्थ्याला विज्ञान विषयात पदवी घ्यायची आहे, त्याला सोबतच व्यवस्थापन किंवा कला विषयातही पदवी घेता येईल. यामुळे तो विद्यार्थी दोन्ही क्षेत्रांतील ज्ञान आणि कौशल्यांनी परिपूर्ण होईल, ज्यामुळे त्याला विविध उद्योगांमध्ये रोजगार मिळवण्याची अधिक शक्यता निर्माण होईल. यामुळे केवळ नोकरीच्या संधीच वाढणार नाहीत, तर विद्यार्थ्यांची विचार करण्याची क्षमता, समस्या सोडवण्याची क्षमता आणि नेतृत्व गुण देखील विकसित होतील. एकाच वेळी दोन वेगवेगळ्या अभ्यासक्रमांचा अभ्यास केल्याने विद्यार्थ्यांमध्ये अधिक संयम, शिस्त आणि वेळेचे नियोजन करण्याची क्षमता वाढेल.हा उपक्रम केवळ विद्यार्थ्यांसाठीच नव्हे, तर पालकांसाठीही दिलासादायक आहे. अनेकदा विद्यार्थी एकाच पदवीनंतर दुसरी पदवी घेण्यासाठी अधिक वेळ घालवतात. या दुहेरी पदवीमुळे त्यांचा वेळ वाचेल आणि शिक्षणाचा खर्चही कमी होईल. एकाच वेळी दोन पदव्या मिळत असल्यामुळे विद्यार्थ्यांचे भविष्य अधिक सुरक्षित होईल आणि त्यांना करिअरसाठी अधिक लवकर तयार होता येईल. याशिवाय, दूरस्थ शिक्षण (Distance Learning) किंवा ऑनलाइन शिक्षण (Online Learning) पर्यायांमुळे विद्यार्थ्यांना प्रवास करण्याचा खर्च आणि वेळ वाचेल. त्यांना त्यांच्या सोयीनुसार घरूनच शिक्षण घेता येईल, ज्यामुळे त्यांच्यावरचा ताण कमी होईल.मुंबई विद्यापीठाचा हा निर्णय भारतीय उच्च शिक्षण प्रणालीमध्ये एक सकारात्मक बदल घडवून आणणार आहे. यामुळे विद्यार्थ्यांच्या हातात त्यांच्या शैक्षणिक भविष्याची सूत्रे येतील आणि त्यांना त्यांच्या आवडीनुसार शिक्षण घेण्याची मुभा मिळेल. भविष्यात आणखी अनेक विद्यापीठे आणि महाविद्यालये अशाच प्रकारचे लवचिक शिक्षण पर्याय उपलब्ध करून देतील अशी अपेक्षा आहे. यामुळे भारतीय विद्यार्थी जागतिक स्तरावर स्पर्धा करण्यास अधिक सक्षम होतील आणि देशाच्या विकासात महत्त्वपूर्ण योगदान देतील.या उपक्रमाच्या यशस्वी अंमलबजावणीसाठी मुंबई विद्यापीठाने पूर्ण तयारी केली असून, विद्यार्थ्यांना कोणत्याही प्रकारच्या अडचणी येऊ नयेत यासाठी सर्वतोपरी प्रयत्न केले जात आहेत. शिक्षण क्षेत्रातील हा बदल खऱ्या अर्थाने विद्यार्थ्यांच्या हिताचा असून, तो त्यांना उज्ज्वल भविष्याकडे घेऊन जाईल यात शंका नाही.