अणुशास्त्रज्ञ आर. चिदंबरम यांचे निधन

पोखरण अणुचाचणीत महत्त्वाची भूमिका :  पद्मविभूषणसह अनेक प्रतिष्ठित पुरस्कारांनी सन्मानित

वृत्तसंस्था/ नवी दिल्ली, मुंबई

प्रसिद्ध अणुशास्त्रज्ञ आणि भौतिकशास्त्रज्ञ डॉ. राजगोपाल चिदंबरम यांचे शनिवारी वयाच्या 88 व्या वर्षी निधन झाले. मुंबईतील जसलोक रुग्णालयात त्यांनी अखेरचा श्वास घेतला. डॉ. चिदंबरम यांनी 1974 आणि 1998 मध्ये भारताच्या अणुचाचण्यांमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावली होती, असे अणुऊर्जा विभागाने सांगितले. भारतातील सर्वात प्रसिद्ध शास्त्रज्ञांपैकी एक, डॉ. चिदंबरम यांचे विज्ञान आणि तंत्रज्ञानातील अद्वितीय योगदान आणि नेतृत्वासाठी नेहमीच स्मरण केले जाईल, असेही स्पष्ट करण्यात आले. 1936 मध्ये जन्मलेल्या डॉ. चिदंबरम यांनी चेन्नईच्या प्रेसिडेन्सी कॉलेज आणि इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्स, बेंगळूर येथे शिक्षण घेतले. आपल्या गौरवशाली कारकिर्दीत त्यांनी भाभा अणु संशोधन केंद्राचे संचालक, अणुऊर्जा आयोगाचे अध्यक्ष आणि भारत सरकारचे प्रमुख वैज्ञानिक सल्लागार (2001-2018) यासह अनेक महत्त्वाच्या पदांवर काम केले आहे. आंतरराष्ट्रीय अणुऊर्जा एजन्सीच्या (आयएईए) बोर्ड ऑफ गव्हर्नर्सचे अध्यक्ष म्हणूनही त्यांनी काम केले.

भारताच्या आण्विक कार्यक्रमात भूमिका

डॉ. चिदंबरम यांनी 1974 मध्ये भारताच्या पहिल्या अणुचाचणी आणि 1998 मध्ये पोखरण-2 चाचण्यांमध्ये निर्णायक भूमिका बजावली होती. या चाचण्यांनी जागतिक स्तरावर भारताची अणुशक्ती म्हणून ओळख निर्माण केली. त्यांच्या नेतृत्वाखाली भारताने अणुसंशोधन आणि विकासात महत्त्वाचे टप्पे गाठले. भौतिकशास्त्र, क्रिस्टलोग्राफी आणि साहित्य विज्ञान या विषयातील त्यांच्या संशोधनामुळे विज्ञानाच्या या क्षेत्रांमध्ये नवीन समज निर्माण झाली. तसेच भारतातील आधुनिक पदार्थ विज्ञान संशोधनाचा पाया घातला गेला.

तांत्रिक आणि वैज्ञानिक प्रगतीसाठी योगदान

डॉ. चिदंबरम यांनी भारतातील सुपर कॉम्प्युटरच्या स्वदेशी विकासामध्ये आणि राष्ट्रीय ज्ञान नेटवर्कच्या प्रारंभामध्ये महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. देशभरातील संशोधन आणि शैक्षणिक संस्थांना जोडण्यासाठी हे नेटवर्क उपयुक्त ठरले. त्यांनी ऊर्जा, आरोग्यसेवा आणि धोरणात्मक स्वावलंबन यांसारख्या क्षेत्रात सुरू केलेले नवे प्रकल्प भारताच्या विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या विकासात मैलाचे दगड ठरले.

पुरस्कार आणि सन्मान

डॉ. चिदंबरम यांना 1975 मध्ये पद्मश्री आणि 1999 मध्ये पद्मविभूषणसह अनेक प्रतिष्ठित पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले. त्यांनी अनेक विद्यापीठांमधून मानद डॉक्टरेट मिळवली. तसेच भारतीय आणि आंतरराष्ट्रीय विज्ञान अकादमीची फेलो पदवीही प्राप्त केली. विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या माध्यमातून राष्ट्रीय विकासाला प्रोत्साहन देण्याच्या त्यांच्या प्रयत्नांनी त्यांना एक दूरदर्शी नेता म्हणून प्रस्थापित केले.