क्रिकेटमधील नवा बदल

आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट परिषदेने (आयसीसी) 27 जून रोजी क्रिकेटच्या तिन्ही प्रकारांसाठी नव्या नियमावलीची घोषणा केली, ज्यामुळे खेळाच्या रणनीतीत आणि सुरक्षिततेत महत्त्वपूर्ण बदल घडणार आहेत. या नियमांमध्ये कन्कशन (डोक्याला दुखापत) झालेल्या खेळाडूंसाठी किमान सात दिवस विश्रांती अनिवार्य करणे, वाइड चेंडूसाठी नवे निकष, आणि सीमारेषेवरील झेलांच्या नियमांमध्ये सुधारणा यांचा समावेश आहे. या नियमांची अंमलबजावणी कसोटी क्रिकेटमध्ये 17 जून 2025 पासून श्रीलंका-बांगलादेश मालिकेतून सुरू झाली असून, एकदिवसीय आणि टी-20 सामन्यांसाठी 2 जुलै आणि 10 जुलै 2025 पासून लागू होईल. भारतीय क्रिकेटर रमण लांबा यांच्या दु:खद दुर्घटनेसारख्या घटनांचा संदर्भ घेऊन, या नियमांचा खेळाडू, अभ्यासक आणि क्रिकेटच्या भविष्यावर होणारा परिणाम विचारात घेतल्यास त्याचे महत्त्व समजते. 1998 मध्ये बांगलादेशात क्लब सामन्यादरम्यान भारतीय क्रिकेटपटू रमण लांबा यांना क्षेत्ररक्षण करताना डोक्याला चेंडू लागला आणि त्यांचा मृत्यू झाला. त्यावेळी कन्कशन नियम किंवा हेल्मेटचा वापर क्षेत्ररक्षकांसाठी अनिवार्य नव्हता. ही घटना क्रिकेट विश्वात खळबळजनक ठरली आणि खेळाडूंच्या सुरक्षेचा प्रश्न ऐरणीवर आला. त्यावेळी कन्कशन बदली खेळाडूंची संकल्पना नव्हती, आणि वैद्यकीय प्रोटोकॉल अपुरे होते. रमण लांबा यांच्या मृत्यूनंतर तब्बल 21 वर्षानंतर आयसीसीने कन्कशन नियमाची सुरुवात 2019 मध्ये केली, ज्यामध्ये बदली खेळाडूंसाठी पर्याय उपलब्ध झाले. तथापि, यजमान संघांना राखीव खेळाडूंमधून निवडण्याची मुभा होती, ज्यामुळे रणनीतीत लवचिकता येत असे. नव्या नियमांनुसार, कन्कशन बदली खेळाडूला सात दिवस विश्रांती अनिवार्य करणे आणि सामन्यापूर्वी पाच पर्यायी खेळाडूंची नावे जाहीर करणे बंधनकारक आहे. खेळाडूंच्या सुरक्षेला प्राधान्य देण्याच्या दृष्टीने हा नियम महत्त्वाचा आहे. यामुळे दुखापतीनंतर खेळाडूंना पुरेशी विश्रांती मिळेल, ज्यामुळे गंभीर दुखापतींचा धोका कमी होईल. आता सर्व संघांना समान नियमांचे पालन करावे लागेल. पूर्वीच्या तुलनेत, यजमान संघांचा बदली खेळाडू निवडीतील फायदा कमी होईल.  कन्कशन नियमाला खेळाडूंकडूनही सकारात्मक प्रतिसाद मिळण्याची आशा आहे. आयसीसीच्या पुरुष क्रिकेट समितीचे अध्यक्ष सौरव गांगुली किंवा

ऑस्ट्रेलियाचा माजी कर्णधार रिकी पॉन्टिंग अशा खेळाडूंमधून प्रशिक्षक, निवड समितीतील वरिष्ठ यांच्याकडूनही या नियमाचे स्वागत होईल अशी आशा आहे. वाइड चेंडूच्या नव्या नियमाने गोलंदाजांना दिलासा मिळाला आहे. या नियमांनुसार, फलंदाजाच्या पायाच्या स्थितीवर आधारित वाइड चेंडू ठरवला जाईल, ज्यामुळे फलंदाजाच्या अनावश्यक हालचालींमुळे गोलंदाजांना होणारा त्रास कमी होईल. भारताचा गोलंदाज जसप्रीत बुमराह याने याला ‘गोलंदाजांसाठी मोठा दिलासा’ असे संबोधले आहे. तथापि, टी-20 मधील आक्रमक फलंदाज, जसे की कीरोन पोलार्ड, यांनी या नियमामुळे फलंदाजांवर मर्यादा येऊ शकतात, अशी चिंता व्यक्त केली आहे. त्याचाही विचार व्हायला हवा.सीमारेषेवरील झेलांच्या नव्या नियमामुळे क्षेत्ररक्षकांमध्ये उत्साह आहे. या नियमांनुसार, क्षेत्ररक्षकाने चेंडू हवेत असताना सीमारेषेच्या बाहेर स्पर्श केला आणि पुन्हा आत येऊन झेल पूर्ण केला, तरच तो वैध ठरेल. इंग्लंडचा बेन स्टोक्स याने याला क्षेत्ररक्षणातील कौशल्याला प्रोत्साहन देणारा नियम म्हटले आहे. परंतु, काही खेळाडूंनी जवळच्या निर्णयांमध्ये गोंधळाची शक्यता व्यक्त केली आहे. क्रिकेट अभ्यासकांचे मत आहे की, हे नियम खेळाला सुरक्षित आणि संतुलित बनवतील. आता सात दिवस विश्रांती आणि सामन्यापूर्वी बदली खेळाडूंची नावे जाहीर करण्याचा नियम यजमान संघांचा फायदा कमी करेल, असे हर्षा भोगले यांनी नमूद केले. यामुळे खेळ अधिक निष्पक्ष होईल. वाइड चेंडूच्या नियमामुळे गोलंदाजांना मर्यादित षटकांच्या सामन्यांमध्ये फायदा होईल. एकदिवसीय सामन्यांमध्ये 34 षटकांनंतर एकच चेंडू वापरण्याचा नियम रिव्हर्स स्विंगला प्रोत्साहन देईल, असे माजी गोलंदाज ब्रेट ली यांनी सांगितले. सीमारेषेवरील झेलांचा नियम क्षेत्ररक्षणातील अचूकता वाढवेल, परंतु तिसऱ्या पंचांवर दबाव वाढेल, असे विश्लेषक डॅनियल ब्रेटिग यांनी नमूद केले आहे. डीआरएसमधील नवे प्रोटोकॉल निर्णय प्रक्रियेला पारदर्शक बनवतील. नव्या कन्कशन नियमामुळे खेळाडूंच्या दीर्घकालीन करिअरला चालना मिळेल. विशेषत: वेगवान गोलंदाज आणि आक्रमक फलंदाज, ज्यांना दुखापतीचा धोका जास्त आहे, त्यांना याचा फायदा होईल. यामुळे अष्टपैलू खेळाडूंची मागणी वाढेल, रवींद्र जडेजा किंवा आंद्रे रसेल यांसारख्या खेळाडूंना प्राधान्य मिळेल. कारण ते कन्कशन बदलीसाठी निकष पूर्ण करणारे ठरतील. वाइड चेंडूचा नियम गोलंदाजांना सामन्याच्या रणनीतीत स्वातंत्र्य देईल, विशेषत: टी-20 मध्ये. यामुळे अचूक यॉर्कर आणि रिव्हर्स स्विंग गोलंदाजी करणारे लसिथ मलिंगा सारखे खेळाडू अधिक प्रभावी ठरतील. फलंदाजांना सावध खेळावे लागेल, ज्यामुळे तांत्रिकदृष्ट्या मजबूत केन विल्यमसन सारख्या फलंदाजांना महत्त्व मिळेल. सीमारेषेवरील झेलांचा नियम  जॉन्टी र्होड्स सारखे चपळ क्षेत्ररक्षकांची मागणी वाढवेल. सात दिवस विश्रांती आणि बदली खेळाडूंची नावे जाहीर करण्याचा नियम खेळाडूंच्या कल्याणाला प्राधान्य देतो. वाइड चेंडू आणि एकदिवसीय सामन्यांतील एक-चेंडू नियम गोलंदाजांना सामन्यावर नियंत्रण ठेवण्याची संधी देतात, ज्यामुळे फलंदाज-गोलंदाज संतुलन सुधारेल. सीमारेषेवरील झेलांचा नियम क्षेत्ररक्षणाला कौशल्यपूर्ण बनवेल, परंतु जवळच्या निर्णयांमध्ये गोंधळ टाळण्यासाठी तंत्रज्ञान आणि पंच प्रशिक्षणावर भर द्यावा लागेल. कन्कशन आणि वाइड चेंडूचे नियम सकारात्मक आहेत, कारण ते सुरक्षा आणि निष्पक्षता वाढवतात. सीमारेषेवरील झेलांचा नियम काही गोंधळ निर्माण करू शकतो, त्यामुळे आयसीसीने तंत्रज्ञान आणि प्रशिक्षणावर गुंतवणूक करणे गरजेचे आहे. रमण लांबा यांच्या दुर्घटनेने उघड केलेल्या कमतरतांवर मात करून, हे नियम क्रिकेटला सुरक्षित, निष्पक्ष आणि दर्शकाभिमुख बनवतील. त्यांची यशस्वी अंमलबजावणी आणि खेळाडूंची अनुकूलता यावर खेळाचे भविष्य अवलंबून आहे.