लालबागचा तराफा

लालबागचा राजा, मुंबईतील गणेशोत्सवाचा सर्वात लौकिकप्राप्त उत्सव, 2025 मधील विसर्जन प्रक्रियेदरम्यानच्या तराफा प्रकरणामुळे चर्चेत आला. 6 सप्टेंबर 2025 रोजी सुरू झालेल्या विसर्जन मिरवणुकीला गिरगाव चौपाटीवर 13 तासांचा विलंब झाला, ज्यामुळे तांत्रिक त्रुटी, परंपरेची उपेक्षा आणि सामाजिक भावनांचा उद्रेक यांवर प्रकाश पडला. हे प्रकरण केवळ लालबागपुरते मर्यादित नसून, परंपरा आणि आधुनिकीकरण यांच्यातील संघर्षाचे प्रतीक आहे. गुजरातमधील श्री गणेश इव्हेंट्स अँड लॉजिस्टिक्स या अहमदाबादस्थित कंपनीला यांत्रिक तराफ्याचे कंत्राट देण्यात आले होते. हा तराफा मागील तराफ्यापेक्षा तीनपट मोठा होता, परंतु त्याच्या तांत्रिक अडचणी आणि भरती-ओहोटीच्या वेळेचा चुकीचा अंदाज यामुळे मूर्ती वाळूत रुतली आणि प्रक्रिया रखडली. या प्रकरणाने कोळी समाजाची नाराजी, सामाजिक गटांचा असंतोष आणि मंडळाच्या नियोजनातील त्रुटी यांना चव्हाट्यावर आणले. लालबागच्या राजाच्या विसर्जनाची जबाबदारी पारंपरिकपणे कोळी समाज आणि वाडकर कुटुंबीयांकडे होती. कोळी समाजाची गणरायावरील अपार भक्ती आणि समुद्राच्या लयीचा वर्षानुवर्षांचा अनुभव यामुळे त्यांची विसर्जन प्रक्रिया अचूक आणि निर्विघ्न पार पडत असे. त्यांनी प्रत्येक आव्हानाला तोंड देत स्वत:ची पद्धत विकसित केली, जी श्रद्धा, कौशल्य आणि परंपरेच्या मिश्रणातून बनली आहे. यंदा मंडळाने ही जबाबदारी गुजरातमधील कंपनीला दिली, ज्यांना स्थानिक परिस्थिती आणि परंपरांचा अनुभव नव्हता. पाण्याच्या पातळीमुळे मूर्ती तराफ्यावर चढवणे शक्य झाले नाही, आणि ती वाळूत रुतल्याने प्रक्रिया बाधित झाली. यामुळे कोळी समाजाला त्यांच्या सांस्कृतिक वारशाला धक्का बसल्याची भावना निर्माण झाली. त्यांची नाराजी केवळ रोजगार गमावण्यापुरती नव्हती, तर त्यांच्या तपश्चर्या आणि श्रद्धेचा अनादर झाल्याची तीव्र भावना होती. मंडळाचे सचिव सुधीर साळवी यांनी तांत्रिक अडचणी आणि पावसामुळे भरती लवकर येण्याचे कारण सांगितले, परंतु कोळी समाजाला विश्वासात न घेणे ही मंडळाची मोठी चूक ठरली. मंडळाने आधुनिक तंत्रज्ञानाचा अवलंब करताना परंपरेची उपेक्षा केली. नवीन तराफ्याची चाचणी आणि भरती-ओहोटीच्या वेळेचा योग्य अंदाज न घेतल्याने तांत्रिक अडचणी उद्भवल्या. मंडळाने स्थानिक अनुभवाला डावलून बाहेरील कंपनीवर विश्वास ठेवला, ज्यामुळे विसर्जन प्रक्रिया बाधित झाली. हा गोंधळ केवळ लालबागपुरता मर्यादित नाही. शासकीय पातळीवर, मोठ्या संस्थांमध्ये किंवा खासगी कंपन्यांमध्येही आधुनिकीकरणाच्या नावाखाली अशा चुका वारंवार होतात. लोक बदलाला विरोध करतात असे नाही, परंतु परंपरा आणि भावनांचा विचार न केल्याने अशा घटना घडतात. लालबागच्या प्रकरणात मंडळाने कोळी समाजाला विश्वासात न घेता आणि परंपरेचा आदर न करता निर्णय घेतला, ज्याचा फटका विसर्जनाला बसला. यामुळे मंडळाच्या नियोजनातील कमतरता आणि सामाजिक संवेदनशीलतेचा अभाव उघड झाला. विसर्जनातील विलंबामुळे महाराष्ट्रातील विविध सामाजिक गटांमध्ये तीव्र प्रतिक्रिया उमटल्या. मराठा समाजाने ‘मंडळांनी आमच्या लोकांना उपाशी ठेवले, म्हणून गणराया नाराज झाला’ अशी भावना व्यक्त केली, तर जैन समाजाने ‘गणरायाचा प्रिय हत्ती वनताराला नेला, म्हणून तो विसर्जित झाला नाही’ असे मत मांडले. या भावना लालबागच्या राजाभोवती असलेल्या प्रचंड श्रद्धा आणि प्रभावळीमुळे अधिक तीव्र झाल्या. लालबागचा राजा हा केवळ गणेशमूर्ती नसून, करोडो भक्तांच्या भावनांचे केंद्र आहे. दर्शनापासून ते विसर्जनापर्यंत व्हीआयपी संस्कृती, मंडळ पदाधिकाऱ्यांची अरेरावी आणि सामान्य भक्तांना दुय्यम स्थान यामुळे असंतोष वाढला आहे. सेलिब्रिटींचे आगमन, प्रसिद्धी आणि नवसाला पावणारा गणपती म्हणून निर्माण झालेली प्रभावळ यामुळे लालबागचा राजा मोठी गर्दी खेचतो. परंतु, याच प्रसिद्धीमुळे छोट्या चुका मोठ्या चर्चांना जन्म देतात. एखाद्या सामान्य मंडळात अशी चूक झाली असती, तर ती फारशी चर्चेत राहिली नसती. परंतु, लालबागच्या राजाच्या प्रकरणाने सामाजिक आणि सांस्कृतिक मुद्यांना चव्हाट्यावर आणले. गावोगावच्या यात्रा, जत्रा आणि सणांमध्ये विविध जाती-जमातींना मानपान म्हणून वेगवेगळ्या जबाबदाऱ्या सोपवल्या जातात. हे केवळ परंपराच नसते, तर सामाजिक समतोल आणि आनंदाची निर्मिती यासाठीही असते. लालबागच्या प्रकरणात कोळी समाजाला डावलणे म्हणजे या सामाजिक समतोलाला धक्का देणे होय. एकाधिकारशाही आणि एककल्ली निर्णयांनी कोणताही उत्सव दीर्घकाळ टिकत नाही. लालबागच्या मंडळाने यंदा आधुनिक तंत्रज्ञानाचा अवलंब करताना सामाजिक आणि सांस्कृतिक संवेदनशीलतेचा विचार केला नाही. यामुळे केवळ विसर्जन रखडले नाही, तर मंडळाच्या कार्यपद्धतीवरही प्रश्नचिन्ह उपस्थित झाले. गेल्या काही वर्षांतील व्हीआयपी संस्कृतीला प्रोत्साहन आणि सामान्य भक्तांना दुय्यम स्थान यामुळेही लोकांमध्ये नाराजी आहे. लालबागच्या तराफा प्रकरणाने मंडळाला आणि समाजाला विचार करण्याची संधी दिली आहे. मंडळाने भविष्यात अशा घटना टाळण्यासाठी परंपरा आणि तंत्रज्ञानाचा समन्वय साधणे गरजेचे आहे. कोळी समाजासारख्या स्थानिक समुदायांना विश्वासात घेऊन त्यांच्या अनुभवाचा आणि श्रद्धेचा आदर करणे आवश्यक आहे. तसेच, शासनाने अशा मोठ्या मंडळांच्या कार्यपद्धतीवर लक्ष ठेवून, गरज पडल्यास हस्तक्षेप करणे आवश्यक आहे. लालबागचा राजा हा केवळ एक मंडळ नसून, करोडो भक्तांच्या भावनांचे केंद्र आहे. त्यामुळे त्यांच्या नियोजनात पारदर्शकता, समावेशकता आणि परंपरेचा आदर असणे अत्यावश्यक आहे. लालबागचा राजा हा श्रद्धेचा आणि सामाजिक एकतेचा उत्सव आहे. त्यामुळे भविष्यात असे गोंधळ टाळण्यासाठी मंडळाने स्थानिक समुदाय, परंपरा आणि भावनांचा आदर करणे गरजेचे आहे.