आनंदाचे योग्य ‘व्यवस्थापन’ करायला हवे

आनंद सगळ्यांनाच हवा असतो. पण आपला आनंद नेमका कशात आहे, हे अनेकांना कळत नसतं. आनंद म्हणजे नेमकं काय हे ही उलगडलेलं नसतं. आपण आनंदी क्षण जगत आहोत याचे एक स्पष्ट लक्षण म्हणजे जेव्हा आपल्याला जीवनात शांती आणि समाधान मिळते. आपल्याला आपल्या हृदयात हलकेपणा जाणवतो आणि आपल्याकडे असलेल्या प्रत्येक गोष्टीबद्दल कृतज्ञतेची भावना. शिवाय, आपला मूड सुधारतो आणि आपण अधिकवेळा हसत असल्याचे दिसून येते. हे आपण आनंदाच्या योग्य मार्गावर आहोत याची चिन्हे आहेत.

जगभर अनेकांचा हाच प्रॉब्लेम आहे. आपल्याला आयुष्यात नक्की काय हवं हेच माहिती नसतं, त्यामुळे जगात अशी अनेक मंडळी दिसून येतात जी वैभवाच्या शिखरावर असून देखील कमालीची दु:खी दिसून येतात. माणसांचा गराडा सतत भोवती असूनही एकाकी असतात. अनेक सेलेब्रिटीज ज्यांचा मोठा चाहता वर्ग असतो पण स्वत: नैराश्यात बुडालेले आढळून आलेले आहेत. या सगळ्यांमध्ये एकच महत्त्वाचे कारण म्हणजे ‘आनंदाचा’ अभाव हेच आहे. आपला आनंद ही आपली जबाबदारी असते. आनंदासाठी मनाची कवाडं खुली करायला हवीत. मनामध्ये दु:ख, चिंता आणि ताण-तणाव असेल तर आनंद मनात शिरणार कसा? आनंद ही एक अनुभूती आहे आणि ती प्राप्त करण्यासाठी आपणच आनंद मनात पेरायला हवा आणि यासाठी आनंदाचे योग्य व्यवस्थापन करण्याची क्षमता विकसित करायला हवी.

कुठे असतो आनंद? प्रत्येकाला नेहमीच आनंदी आणि सुखात राहायचे असते, परंतु ते साध्य करणे सोपे नसते. तणाव, नैराश्य आणि चिंता तुमच्या मनात घर करू शकतात. यांच्यावर मात करायला हवी. काही वाईट सवयी मोडून तुम्ही आनंदाला गवसणी घालू शकता. प्रत्येकाची आनंदाची व्याख्या वेगवेगळी असते, अनेकांकडे सर्वकाही असून देखील ते दुखी असतात, तर काही लोकं एखादी गोष्ट आपल्याकडे नाही म्हणून दु:ख करत बसतात. आनंद अशी गोष्ट आहे जी तुम्ही बाजारातून खरेदी करू शकत नाही. ही एक मानसिक भावना आहे, आणि ही भावना जागृत करण्यासाठी तुम्हाला तुमच्या नेहमीच्या सवयींमध्ये काही बदल करणे आवश्यक आहे. उदाहरणार्थ मुबलक झोप घेणे, व्यायाम करणे, चांगला आहार घेणे, आरोग्याची काळजी घेणे आणि स्वत:ची इतरांसोबत तुलना न करणे. प्रत्येकाला जीवनात शांतता आणि आनंद हवा असतो. पण धावपळीच्या जीवनात हे कसं मिळवायचं? आनंद ही एक भावनिक अवस्था आहे, जी समाधान आणि तृप्तीच्या भावनांनी दर्शविली जाते. आनंदाच्या अनेक भिन्न व्याख्या असल्या तरी, त्याचे वर्णन अनेकदा सकारात्मक भावना आणि जीवनातील समाधान म्हणून केले जाते. कारण आनंद हा एक व्यापकपणे परिभाषित शब्द आहे,

आपल्या जीवनात पूर्ण कल्याण साध्य करण्यासाठी आनंदाचे व्यवस्थापन कसे करायचे हे जाणून घेणे आवश्यक आहे. आपण अनेकदा बाह्य गोष्टींमध्ये आनंद शोधतो, जसे की पैसा, व्यावसायिक यश किंवा नातेसंबंध, परंतु खरा आनंद आतून येतो. तो मिळवण्यासाठी, आपल्याला काही पावले उचलावी लागतील. ज्यामुळे आपल्या दैनंदिन जीवनात मोठा फरक पडू शकतो. खरे तर आनंद मानण्यावर  असतो. कशात आनंद मानायचा आणि किती मानायचा हे शेवटी आपल्या मनावर असते. आनंदाच्या काही प्रमुख लक्षणांमध्ये हे समाविष्ट आहे

1. तुम्हाला हवे ते जीवन तुम्ही जगत आहात असे वाटणे.
2. तुमच्या जीवनाची परिस्थिती चांगली आहे असे वाटणे.
3. तुम्हाला जीवनात जे हवे आहे ते तुम्ही पूर्ण केले आहे. (किंवा ते पूर्ण कराल) असे मानणे.
4. तुमच्या जीवनात समाधानी वाटणे.
5. नकारात्मकपेक्षा जास्त सकारात्मक वाटणे. आनंद मिळविण्यासाठी सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे मन मोकळं असावं लागतं.

आयुष्यातील छोट्या छोट्या गोष्टींसाठी कृतज्ञ राहणे आणि आपल्या सभोवतालच्या छोट्या छोट्या गोष्टीत आनंद शोधणे आवश्यक आहे. आनंदी मन आपल्याला सकारात्मक दृष्टिकोन राखण्यास व खरोखर महत्त्वाच्या गोष्टींना महत्त्व देण्यास मदत करते. शिवाय, हे शिकणे आवश्यक आहे की राग आणि वेदना मनात धरून राहिल्याने आपल्याला पुढे जाण्यापासून आणि खरी आंतरिक शांती मिळविण्यापासून रोखले जाते.

आनंद हा एक सतत चालणारा प्रवास आहे. अनेक लोकांसाठी, आनंदाचा शोध घेणे हे एक सततचे ध्येय असते. तथापि, आनंद मिळवणे नेहमीच सोपे नसते. बरेच लोक भौतिक उपलब्धी किंवा बाह्य ओळखीद्वारे ते व्यर्थ शोधतात, परंतु खरा आनंद आपल्या आतच राहतो. समाधानी जीवनासाठी आणखी एक महत्त्वाचा घटक म्हणजे संतुलन राखणे. शारीरिक व मानसिकदृष्ट्या स्वत:ची काळजी घेण्यासाठी वेळ काढणे. व्यायाम, ध्यान व आपल्याला आनंद देणारे छंद हे आपल्या धावपळीच्या जीवनात संतुलन राखण्याचे प्रभावी मार्ग आहेत. तसेच स्पष्ट ध्येये व उद्दिष्टे निश्चित करा स्वत:साठी. जीवनात एक उद्देश असणे आपल्याला प्रेरणा व दिशा देते व वाटेत येणाऱ्या अडथळ्यांवर मात करण्यास मदत करते. त्याचवेळी, हे लक्षात ठेवणे महत्त्वाचे आहे की आनंद हे अंतिम ठिकाण नाही, तर एक सततचा प्रवास आहे. हे लक्षात ठेवणे महत्त्वाचे आहे की आनंद ही एक स्थिर अवस्था नाही, तर ती चांगल्या व वाईट काळामधील संतुलन आहे. हे संतुलन राखण्यासाठी व आपण अनुभवत असलेल्या आनंदी क्षणांचा पूर्णपणे आनंद घेण्यासाठी आनंदाचे योग्य व्यवस्थापन कसे करायचे हे जाणून घेणे अत्यंत  आवश्यक आहे. आनंदासाठी भूतकाळाची स्मृती व भविष्याची भीती यापासून मन मुक्त असेल तरंच खराखुरा आनंद अनुभवता येतो. लोक भविष्याची तरतूद करण्यात इतके हरवून जातात की अखेरपर्यंत त्यांचं जगायचंच राहून जातं. आनंदाचा गुणाकार करता यायला हवा.

प्रा. डॉ. गिरीश नाईक, कोल्हापूर