अत्यंत धोकादायक प्रदूषक ब्लॅक कार्बन

मान्सून प्रणालीत निर्माण करतोय अडथळे

ब्लॅक कार्बन एक अल्पकालीन परंतु अत्यंत धोकादायक हवामान प्रदूषक आहे, ब्लॅक कार्बनला जागतिक तापमानवाढीच्या सुमारे निम्म्या हिस्स्यासाठी जबाबदार मानले जाते. हे केवळ ग्लेशियर्स वेगाने वितळण्याचे कारण ठरत असून मान्सून प्रणालीतही गंभीर अडथळे निर्माण करत आहे.  इंटरनॅशनल सेंटर फॉर इंटीग्रेटेड माउंटेन डेव्हलपमेंट (आयसीआयएमडी) आणि क्लीन एअर फंडच्या नव्या अध्ययनात हा निष्कर्ष काढण्यात आला आहे. ब्लॅक कार्बन हवामान बदल गतिमान करणे आणि हवामानाच्या टोकाच्या स्थितींना वाढविण्यास महत्त्वपूर्ण भूमिका पार पाडत आहे. अॅटमॉस्फेरिक पोल्युशन रिसर्च नियतकालिकात हे अध्ययन प्रकाशित करण्यात आले आहे.

ब्लॅक कार्बनच्या उत्सर्जनात कपात करण्यात आल्यास हवामान बदलाचा वेग मंद केला जाऊ शकतो, कार्बनिक युक्त पदार्थ म्हणजे लाकूड, इंधन, तेल, प्लास्टिक आणि घरगुती कचरा अर्धवट जाळल्याने ब्लॅक कार्बन निर्माण होत असतो. या ब्लॅक कार्बनमध्ये आर्सेनिक, कॅडमियम आणि क्रोमियम समवेत अनेक कार्सिनोजेन्स असू शकतात. ब्लॅक कार्बन ग्लेशियर्स, बर्फाचे थर आणि सागरी बर्फ वितळण्याचा वेग वाढवितो, विशेषकरून आर्क्टिक आणि हिंदुकुश हिमालयात हे दिसून येत असल्याचे इशारा अध्ययनात देण्यात आला आहे.

दक्षिण आशियात याचे उत्सर्जन मान्सूनच्या पावसाच्या स्वरुपाला गंभीर स्वरुपात बाधित करत आहे, यामुळे पूर आणि हवामानाच्या टोकाच्या घटनांची शक्यता वाढते, यामुळे अन्नसुरक्षा आणि लोकांच्या उपजीविकेवर संकट घोंगावू लागते.

स्रोत आणि आर्थिक प्रभाव

अध्ययनानुसार हिंदुकुश हिमालय क्षेत्रात मानवजनित ब्लॅक कार्बन जमा हाण्याचे प्रमाण 45-66 टक्क्यांपर्यंत आहे. हे ठोस इंधन जाळणे आणि विटभट्ट्यांमुळेही निर्माण होते. यात अफगाणिस्तान, बांगलादेश, भूतान, चीन, भारत, म्यानमार आणि पाकिस्तानचेही योगदा आहे. याचबरोबर राइस मिल्स आणि साखर उद्योगही प्रमुख हिस्सेदार आहेत. ब्लॅक कार्बन पीएम 2.5 च्या प्रमुख घटकांपैकी एक असून तो आरोग्यासाठी अत्याधिक हानिकारक आहे. अहवालानुसार 2021 मध्ये याच्याशी निगडित वायू प्रदूषणामुळे 80 लाखाहून अधिक मृत्यू झाले.  तसेच या प्रदूषणामुळे जागतिक जीडीपीचा 6 टक्क्यांहून अधिक खर्च होत आहे. याचा सर्वाधिक प्रभाव गरीब आणि दुर्बल समुदायांवर पडत आहे.